دکتر محمود رضا حاجی قاسم پزشک عمومی و فوق تخصص عصب شناسی از کانادا، سه سال پیش به ایران بازگشت و به دانشگاه علوم پزشکی تهران ملحق شد. وی در حال حاضر در دانشکده فناوری های نوین مشغول به کار و عضو هیات علمی آن دانشگاه است.

دکتر حاجی قاسم بر روی  بیماری تحلیل برنده سیستم عصبی  (نورودژنراتیو Neurodegenerative)، صرع و تومورهای مغزی مشغول به کار است.

در گفتگو با این پزشک و محقق توانمند طرح های جدید درمان برخی بیماری ها از جمله پارکینسون را جویا شدیم.

آقای دکتر لطفا طرح درمان بیماران پارکینسونی به کمک سلول های بنیادی بویایی را برای ما توضیح بفرمایید.

در حال حاضر محققان برای سلول درمانی پارکینسون از سلول های بنیادی بندناف ، مزانشیم، بافت چربی استفاده می کنند  زیرا این سلول ها حالت پرتوانی دارند و می توانند به رده های مختلف تمایز یابند. اما اگر این سلو لها بدون سازماندهی و یا تمایز وارد ضایعه شود احتمال اینکه به سلول های ناخواسته تبدیل شوند وجود دارند. تحقیقات در دنیا بر روی این موضوع تمرکز یافته که ابتدا سلول ها را به رده های عصبی برده و بعد برای بیمار در محل ضایعه تزریق شود.

با مطالعه صورت گرفته روی پارکینسون به این نتایح رسیدیم اگر این قسمت از عیب را بپوشانیم و از سلول های بولب بویایی که خودشان به عنوان سلول عصبی و ترشح کننده دوپامین در مخزنی در مغزهستند، جداسازی و بعد به بیمار دچار پارکینسون تزریق کنیم کار مهمی شده است. مطالعات ما نشان میدهد که بولب بویایی قابلیت دسترسی راحتی نیز دارد .

بولب بویایی به دلیل اینکه از طریق یک مسیر عصبی به Subverticular zone مغزی متصل است و محل سلول های بنیادی عصبی انسانی(در حیوانات کاملا ثابت شده) هم در همان قسمت قرار گرفته، آنها از طریق این مسیر که در اصطلاح RSM نامیده می شود وارد بولب بویایی می شوند و در بولب بویایی به دو رده سلولی تمایز می یابند.

یک سری از نورونها،  گاوا (GAVA) و برخی نیز دوپامین ترشح می کنند.

در این پروژه ملی ، از پیاز بویایی، پروژنیتورهای دوپامینی که حدود 5 درصد از این نورون ها را تشکیل می دهد جداسازی، خالص سازی، تکثیر و بعد به مریض تزریق کنیم.

مزایای این طرح چیست؟

این سلول ها خود نورورن هستند و ضرورتی ندارد سلول ها را به فاز نورونی ببریم. چون وقتی سلول را به فاز نورونی می بریم معلوم نیست تا چه مدت بعد از تزریق باقی می ماند. دیگر اینکه این سلول از خود بیمار گرفته می شود و مساله پس زدن پیوند را نداریم. وهمچنین این سلول ها قبلا کدشده اند که دوپامین ترشح کنند لذا نیازی نیست که انتقال ژن انجام دهیم و یا برنامه ریزی مجدد کنیم تا سلول در این وضعیت دوپامین ترشح کند. وقتی مجبوریم سلول را دستکاری کنیم و در محیط ضایعه بگذاریم، آنچه که در محیط آزمایشگاه داریم عینا در محیط ضایعه فراهم نمی شود.

در محیط آزمایشگاه هر اندازه فاکتورهای رشد لازم باشد به آن اضافه می کنیم اما در محل ضایعه چنین کاری نمی توان انجام داد. اماچون این سلول های بولب بویایی این قابلیت را دارند که بدون تغییر به محل ضایعه تزریق شوند امید زیادی داریم که بتوانیم کار را به پایان برسانیم و روش جدیدی را به دنیا معرفی کنیم که قبلا روی آن کار نشده و بسیار سهل الوصول نیز هست.

این سلول ها به چه صورت استخراج می شود؟

این سلول ها از خود بیمار توسط یک جراحی از داخل بینی، مثل جراحی های تومورهای قاعده مغزی انجام می شود. با این روش از بولب چند بیوپسی می توان گرفت و سلول ها را در لایه ها تشخیص داد و براساس آن جداسازی کرد.

این پروژه در چه مرحله ای است؟

این روش قبلا سابقه مطالعه انسانی نداشته و فقط بر رروی حیوانات انجام شده است. با مشکلات خیلی زیاد توانسته ایم تعدادی پیاز بویایی جسد را تحویل بگیریم. چون برنامه اصلی ما برنامه درمانی است در حال حاضر در تلاشیم ناحیه ای که بیشترین بیان این دوپامین را دارد جداسازی کنیم چون نیاز است بدانیم این نورون ها نسبت به سطح در چه عمقی قرار دارند. با این تحقیقات باید بتوانیم به جراح که بعدا قرار است بیوپسی از بیماران مغزی برداشته و برای تزریق و درمان در اختیار ما قرار دهد بگوییم که بیوپسی مثلا به عمق 5 میلی متر لازم داریم تا نشان دهیم در آن 5 میلی متر لایه مورد نظر ما هم وجود دارد.

اولین گام ما شناسایی این رده است و ما در این بخش از کار هستیم. گام بعد، جداسازی آن از بیمارانی است که دچار ضایعه مغزی می شوند. طرح بسیار پیچیده است و نیاز به همکاری گروه های مختلف در سطح بیمارستانها، بنیادها و سازمان ها داریم تا بتوانیم کار را به پایان ببریم. اگر بتوانیم سلول را از بولب جداسازی کنیم بعد از آن وارد مرحله کشت و جداسازی می شویم. این کار تازه شروع شده و راه زیادی در پیش دارد.

گروه همکار در این طرح را بیان بفرمایید.

بیمارستان امام خمینی (ره) ،  مرکز ضایعات مغزی نخاعی، مرکز پیوند اعضای بیمارستان امام خمینی که از طریق آنها با پزشکی قانونی برای دریافت بولب ها مرتبط شدیم، مرکز تحقیقات سلولی ملکولی که این گروه در حال هدایت کار است که بتوان به مرحله درمان رساند.

آقای دکتر حاجی قاسم لطفا از طرح های تحقیقاتی خود برای ما بفرمایید.

بنده بر روی بیماری تحلیل برنده سیستم عصبی، صرع و تومورهای مغزی مشغول تحقیق هستم. برای کنترل صرع بیمارانی که عدم پاسخ به دارو های رایج را دارند، مقاله ای را ارائه کرده ایم که در یکی از تخصصی ترین مجلات این رشته چاپ شده است. بنابراین مقاله، در یک برنامه جاممع کشوری تعداد زیادی بیمار در مراحل مختلف صرع ، پذیرش خواهند شد و علاوه بر درمان های کنترل تشنج ، بیماری نیز کنترل می شود.

طرح دیگرما، کاهش سایز تومورهای مغزی با انتقال ژن های کشنده، به نورون های مغزی و نورون های تومورال است که پروپوزال آن تهیه شده و منتظر بودجه برای شروع کار هستیم.

مشکلات پیشرفت کند طرح های تحقیقاتی چیست؟

مشکل تهیه مواد فوق العاده زیاد دست که با توجه به بودجه محدود، مشکلاتی ایجاد کرده و سرعت عمل را گرفته است.

پایان مطلب/