در این باره خبرنگار «بنیان» با دکتر «سید مسعود نبوی» متخصص مغز و اعصاب بیمارستان مصطفی خمینی گفت وگویی انجام داده است که در پی می آید.
-آقای دکتر لطفا درباره سلول درمانی برای بیماری ام اس توضیح دهید.
در روند برخی بیماری ها دو پروسه وجود دارد. یکی پروسه التهابی و ایمونولوژیک و دیگری پروسه تخریبی یا دجنریتیو است که در تمام این بیماری ها ، سیستم ایمنی فعال شده و تخریب به راحتی انجام می گیرد . بحث سلول های بنیادی از این نظر پراهمیت شده است که این سلول ها با توجه به خواصی که دارند ممکن است خودشان، یا به واسطه همکاری با دیگر سلول ها یا به واسطه ترشح موادی که سیستم ایمنی را فعال می کنند ، سیستم ایمنی را تعدیل دهند و جلوی تخریب را بگیرند و تا حدودی ترمیم هم ایجاد شود. پس 3 خاصیت برای سلول های بنیادی در کل طب در نظر گرفته می شود این سلول ها ممکن است ترمیم کننده باشند یا جلوی تخریب و التهاب را بگیرند یا سیستم ایمنی را تعدیل دهند. در سلول درمانی بیماری ام اس چون هر 3 خاصیت وجود دارد یعنی هم آشفتگی سیستم ایمنی ،هم تخریب و هم ترمیم انجام می شود این بحث به وجود آمد که سلول های بنیادی می توانند به پروسه درمان بیماری ام اس کمک کنند.
- سلول درمانی بیماری ام اس به چه صورت انجام می شود؟
سلول های بنیادی انواع مختلف دارد. سلول های خون ساز ، سلول های مزانشیمی و سلول های نورال. برای سلول درمانی بیماری ام اس از همه این سلول ها می توان استفاده کرد. در دنیا برای سلول درمانی ام اس از سلول های مزانشیمال و هماتوپویتیک استفاده شده است. هماتوپویتیک ، سلول هایی هستند که پیش سازهای سلول های ایمنی هستند و از آنجا که در بیماری ام اس، سلول های ایمنی فعالند ، سلول های بیمار که مضرند تخریب شده و سلول درمانی انجام می شود که این سلول ها خون ساز بوده و سلول های ایمنی هم از آنها به دست می آید . از این روش سالهاست برای درمان سرطان خون هم در ایران استفاده می شود. در سلول های هماتوپویتیک به یک روش تهاجمی نیاز داریم. به این صورت که ابتدا باید سیستم ایمنی فرد تخریب شده و شیمی درمانی کامل انجام شود و دوباره سلول های مغز استخوان جدید و پیش ساز خون به بیمار تزریق شود. این پروسه کمی طولانی است و در آن بیمار نباید هیچگونه عفونتی ببیند چون می خواهیم سیستم ایمنی را دوباره از نو بسازیم. این روش سلول درمانی برای بیماری ام اس انجام شده و همراه با موفقیت هم بوده است. در مورد سلول درمانی با سلول های مزانشیمال، کار کمی ساده تر است. در این روش می توان هم سلول ها را از خود بیمار و هم از بانک سلولی دریافت کرد. برای سلول درمانی ام اس چه در روش هماتوپویتیک و چه روش مزانشیمال از مغز استخوان خود فرد استفاده می شود به این روش که مغز استخوان فرد را گرفته و سلول های بنیادی پیش ساز جدا شده و در شرایط آزمایشگاهی تحت کشت قرار داده می شود و به تعداد مشخصی که رسید به بیمار تزریق می شود.
- روش تزریق سلول های بنیادی به چه صورت است و هدف از آن چیست؟
روش های تزریق سلول های بنیادی به سه روش انجام می گیرد. تزریق یا به صورت وریدی ،یا از طریق کمر وارد مایع نخاع و یا داخل خود بافت تزریق می شود. تزریق در داخل بافت کمی خطرناک است چون حجم زیادی سلول وارد بدن می شود و این خطر وجود دارد که این سلول ها تومور زایی کنند و بی خطر بودن آن اثبات نشده است. اما تزریق داخل نخاعی و وریدی بی خطر بودنش اثبات شده و در این نوع تزریق به اندازه کافی سلول به محل آسیب دیده می رسد. هدف از تزریق این است که سلول های مزانشیمال از طریق خون یا مایع نخاعی، به بافت های آسیب دیده مغزی نخاعی برسند و سیستم ایمنی را در آن ناحیه تعدیل کنند تا تخریب و التهاب اتفاق نیفتد و در کنار آن مقداری هم ترمیم به همراه داشته باشند.
- طرح سلول درمانی بیماری ام اس در ایران در چه مرحله ای است؟
روش های هماتوپویتیک و نورال هنوز در ایران انجام نشده اما روش مزانشیمال در 2 مطالعه انجام شده و بی خطر بودن آن به اثبات رسیده است. در این مطالعه که بر روی فاز انسانی صورت گرفت تزریق نخاعی انجام شد اما در این مطالعه تعداد بیمار ان بسیار کم بود و تزریق برای آنها انجام شد و توسط پزشک پیگیری شدند . اما اکنون ما بر روی فاز سوم این تحقیقات کار می کنیم . در این روش اولا تزریق ها وریدی است که قبلا در ایران این کار انجام نشده و دوم اینکه در این مطالعه دو گروه 15 نفری به صورت تصادفی و اتفاقی انتخاب شده اند . برای مرحله نخست، گروه اول سلول گرفتند و گروه دوم دارو نما دریافت کردند . پس از 6 ماه پیگیری جای این دو گروه عوض شد یعنی گروهی که در مرحله اول سلول گرفته بودند، این مرحله دارونما و گروه دوم که دارو نما گرفته بودند در این مرحله سلول دریافت کردند. با این حساب نهایتا هر دو گروه سلول را دریافت می کنند اما یک گروه درمان زودرس و یک گروه درمان دیر رس خواهیم داشت. در این روش مشخص نیست کدام بیمار سلول گرفته و این مطالعه نسبت به مطالعه قبلی ارزش کارآزمایی بالینی بسیار بالایی دارد.
- سلول درمانی این بیماران کجا و چگونه انجام می گیرد؟
در این مطالعه مغز استخوان بیماران در موسسه رویان گرفته می شود و پس از انجام کارهای آزمایشگاهی ، در بیمارستان مصطفی خمینی برای آنها تزریق وریدی انجام می شود . یکی از عواملی که برای انتخاب بیماران بسیار مهم به شمار می رود این است که پیشرفت بیماری بسیار کم و نمره ناتوانی بیماران 3 و 4 باشد . ارزش این مطالعه به این خاطر است که بیمارانی که انتخاب شده اند در فازهای التهابی بیماری هستند و وارد فاز پیشرفته نشده اند. یک سال است که گروه تحقیقاتی ما 25 تزریق بر روی بیماران ام اسی انجام داده و بی خطر بودن تزریق وریدی هم اثبات شده و هیچگونه عارضه زود رس و دیر رس در آنها مشاهده نشده و بیماران از نظر تزریق هیچگونه عوارض بالینی و آزمایشگاهی نداشته اند.
- این طرح چه وقت عمومی می شود؟
گروه تحقیقاتی ما، تنها بی خطر بودن این روش را به اثبات رسانده اند و درباره کارآیی و عمومی کردن این طرح فعلا نمی توان صحبت کرد . درمان ام اس با سلول های بنیادی، یک کار تحقیقاتی است و ما جز معدود کشورهایی هستیم که روی سلول بنیادی کار می کنیم و بسیاری از کشورها این امکان را ندارند و ما تنها می دانیم این روش یک روش بی خطر است .
- از سلول های خون بند ناف هم می توان برای سلول درمانی ام اس استفاده کرد؟
برخی از محققان ما مطرح کرده اند که از سلول های خون بند ناف هم می توان برای سلول درمانی استفاده کرد و فعلا در بانک خون ذخیره دارند . ما هم به خانم های بارداری که مبتلا به ام اس هستند توصیه می کنیم خون بند ناف را در بانک خون ذخیره و فریز کنند و مطمئنا روزی از آنها می توانند استفاده کنند.
- دربرخی اخبار دیده شده که محققان از داروهای سرطان برای درمان ام اس استفاده کرده اند. لطفا کمی در این باره برایمان توضیح بفرمایید.
در مواردی از بیماری ام اس مانند ام اس پیش رونده، که به درمان های معمول جواب نمی دهد وقتی بیمار وارد فاز پیشرونده ثانویه می شود درمان مجوز داری به نام «میتوکسانترون» وجود دارد که شیمی درمانی خفیفی است و سالهاست از آن استفاده می شود . در این روش تنها درفردی که مجبور باشیم از این دارو استفاده می کنیم چون عوارض جانبی مثل عوارض خونی ، تغییرات قاعدگی در زنان و عوارض قلبی دارد. البته خوشبختانه 11 سال است که من بر روی چند صد مریض این دارو را استفاده کرده ام اما عارضه خاصی مشاهده نکرده ام. ولی در جاهای دیگر دنیا آمارهای داریم که بیماران دچار عوارض خونی و قلبی شده اند.
- آقای دکتر لطفا کمی سن ابتلا به این بیماری توضیح دهید.
ام اس، بیماری دستگاه عصبی مرکزی بوده که در آن ميلين يا پوشش رشته‌های عصبی در مغز و نخاع ملتهب میشود. اين التهاب باعث آسيب ميلين شده و سيگنال‌های عصبی نمی‌توانند در طول رشته‌های عصبی حركت كنند. سن ابتلا به آن به طور شایع از 20 تا 40 سالگی است اما در هر سنی از طفولیت تا پیری ممکن است آغاز شود .
- این بیماری در خانم ها شایع تر است یا آقایان و چرا؟
ام اس در خانم ها 2 تا 3 برابر بیشتر از آقایان است. علت این بیماری ژنتیکی و عوامل هورمونی است و ژن هایی که منجر به این بیماری می شود در خانم ها بیشتر است . این بیماری در همه جای جهان دیده می شود و حدود دو میلیون و600 هزار نفر در کل دنیا به آن مبتلا هستند و در برخی نژادها و مناطق جغرافیایی کمتر و در برخی جاها بیشتر است.
- تشخیص اولیه این بیماری چگونه است؟
تشخیص اولیه این بیماری همراه با علائم بالینی است که در فرد ایجاد شده و بیمار توسط نورولوژیست معاینه می شود. پس از انجام تست های تشخیصی خاص مثل ام آر آی، استفاده از مایع نخاع و استفاده از آزمایش های مختلف نهایتا بیمار وارد مرحله درمان می شود. مجموعه شرح حال، علائم بالینی و تکنیک های تصویربرداری که از مغز و نخاع انجام می شود، نورولوژیست را به سوی درمان پیش می برد . در این بیماری مغز و نخاع درگیر شده و سیستم ایمنی تغییر می کند . با فعال شدن سیستم ایمنی ، بخش هایی از ماده سفید در مغز و نخاع هدف قرار می گیرد و تخریب می شود. این تخریب و التهاب در مواردی به صورت پیش رونده است.
- و به عنوان حرف آخر...
در روش سلول درمانی ، افراد سودجویی پیدا شده اند که از بیماران پول های هنگفت می گیرند که به آنها سلول بنیادی بدهند. سلول های بنیادی تزریقی است و خوراکی نیست و از خود فرد و در شرایط خاص آزمایشگاهی باید گرفته شود و هزینه و زحمت زیاد دارد. ما از همه کسانی که به این بیماری مبتلا هستند خواهشمندیم فریب افراد سودجو را نخورند و بدانند درمان ام اس با سلول های بنیادی هنوز در مرحله تحقیقاتی است.
پایان مطلب/