می‌خواهیم بانکی را به شما معرفی کنیم. بانکی که با بانک‌های معمولی یک تفاوت عمده و اساسی دارد و آن هم این است که این بانک سرمایه‌ای دارد که ارزش آن را با هیچ معیاری نمی‌توان سنجید.

 

بانکی که سرمایه آن افرادی هستند که با اعلام آمادگی خود برای عضویت در این بانک به بیماران نیازمند، محبت هدیه می دهند.

 

بله، صحبت از یک بانک است؛ بانک اهداکنندگان سلول های بنیادی ایران که با همت بالا و تلاش شبانه روزی افرادی که از امروز به فکر آینده سالم من و شما یا بهتر بگوییم به فکر همه ایرانی ها هستند، راه اندازی شده است.

 

با دکتر امیرعلی حمیدیه، موسس و رئیس بانک اهداکنندگان سلول های بنیادی ایران و فوق تخصص خون، سرطان و پیوند سلول های بنیادی کودکان، پزشکی متخصص و متعهد که زندگی حرفه ای خود را وقف موضوعی کرده که ثروتی جز خنده و شادی کودکان سرزمین مادری اش در پی نخواهد داشت، درباره این بانک و موفقیت هایی که بیمارستان شریعتی تهران در زمینه پیوند مغز و استخوان داشته است، گفت وگویی انجام داده ایم که می خوانید.

 

 

برای این که فردی به عنوان دهنده سلول بنیادی برای انجام پیوند مغز استخوان انتخاب شود، گروه خونی ملاک نیست، بلکه فاکتوری به نام HLA ـ که شناسنامه ژنتیکی فرد است ـ باید بین گیرنده و دهنده پیوند سازگار باشد. هیچ گاه پروتئین HLA شما با پدر و مادرتان یکی نیست. HLA فرزند شما هم با شما سازگار نیست، چرا که در توارث ژن ها، هر فردی نیمی از خصوصیات ژنتیکی را از مادر و نیم دیگری را از پدر می گیرد. خواهر و برادرهای تنی بیشترین سازگاری را از نظر HLA دارند و می توانند از نظر HLA کاملا با هم سازگار باشند. برای انجام پیوند سلول های بنیادی خون ساز باید یک دهنده سازگار پیدا کرد که کاملا از نظر ویژگی های HLA با فرد گیرنده پیوند مطابقت داشته باشد.

 

در حال حاضر، تنها برای 30 درصد بیماران در سطح دنیا، دهنده سازگار در خانواده وجود دارد، چرا که امروزه خانواده ها در مقایسه با گذشته کوچک تر شده و تعداد اعضای خانواده ها بمراتب کاهش یافته است و احتمال یافتن یک خواهر و برادر سازگار با هم در یک خانواده بسیار کم و در حدود 25 درصد است. در نتیجه در کل از هر ده هزار بیماری که نیاز به پیوند دارد، برای سه نفر از آنها می توانیم دهنده مناسب پیدا کنیم. ما بخش پیوند داریم، پزشک متخصص برای انجام عمل پیوند هم داریم، اما باید دهنده مناسب هم داشته باشیم تا بتوانیم عمل پیوند را انجام دهیم. بانک اهداکنندگان سلول های بنیادی یک پایگاه برای ثبت اطلاعات مربوط به HLA افراد است که اولین و تنها بانک سلول های بنیادی در منطقه شرق مدیترانه یعنی از مراکش تا پاکستان است. وقتی این مرکز در ایران راه اندازی شد در این منطقه هیچ کشوری بانک اهداکنندگان سلول های بنیادی نداشت و امروزه تنها بانک منطقه است که به عضویت مجمع جهانی BMDW درآمده است. مجمعی که همه افراد داوطلب اهدای سلول های بنیادی که در کشور خودشان عضو بانک اهدای سلول های بنیادی شده اند، در آن گرد هم آمده اند. اگر فردی نتواند از میان اعضای خانواده و خواهر و برادر دهنده سازگار پیدا کند، از طریق این بانک می تواند در سطح کشور و فراتر از آن در سطح دنیا به جستجوی دهنده سازگار بپردازد.

 

مراحل اولیه راه اندازی بانک اهداکنندگان سلول های بنیادی شش سال پیش آغاز شد و چهار سال پیش این طرح در دانشگاه علوم پزشکی تهران مطرح شد که به دلیل نوآوری در ارائه خدمات بالینی مورد قدردانی و تشکر قرار گرفت.

 

دانشگاه علوم پزشکی تهران در حد توان برای راه اندازی این بانک کمک کرده است. سرانجام این بانک به نام ISCDP یا بانک اهداکنندگان سلول های بنیادی ایران راه اندازی شد. خوشبختانه سال 2010 (1389) این بانک به بانک جهانی متصل شد و ایران، بیست و پنجمین کشوری بود که به عضویت بانک جهانی درآمد.

 

در آن زمان هنوز کشورهای ترکیه، روسیه و چین به بانک جهانی متصل نشده بودند، اما ما توانستیم با وجود محدودیت هایی که موجود در کشور وجود داشت، ایران را عضو بانک جهانی اهداکنندگان سلول های بنیادی کنیم.

 

با عضویت ایران در بانک جهانی، تبادل سلول های بنیادی بین ایران و کشورهای دیگر انجام می شود، ما از آلمان و انگلیس برای انجام عمل پیوند، نمونه سلول های بنیادی داشته و حتی به فرانسه نمونه فرستاده ایم.

 

در بسیاری از موارد نیز نمونه های سازگار در داخل کشور یافت شده است و این یعنی زندگی دوباره برای بیمارانی که سال های طولانی با بیماری در نبرد بوده اند.

 

 

اهداکننده سلول بنیادی برخلاف اهداکننده عضو، عضوی را از دست نمی دهد؛ بنابراین هیچ خطری او را تهدید نمی کند. علاوه بر این، چنین تصمیمی برای فردی که به کمک می آید، مشکلی را ایجاد نمی کند. در اهدای عضو از فردی که دچار مرگ مغزی شده است، پیوند انجام می شود، اما برای اهدای سلول بنیادی در حالی که فرد سالم است، به او اطلاع داده می شود تا چند روزی برای این کار وقت بگذارد.

 

 

بیش از 50 بیماری با پیوند سلول های بنیادی خون ساز قابل درمان است. این بیماری ها را می توان در پنج گروه بیماری های بدخیم خونی، بیماری های غیر بدخیم خونی مانند تالاسمی و کم کاری مغز استخوان، بیماری های نقایص ایمنی ارثی، بیماری های نقایص ارثی متابولیک بدن و همچنین تومورهای خونی طبقه بندی کرد. در این بیماری ها براساس تائید علمی تنها راه علاج قطعی بیماران، استفاده از پیوند سلول های بنیادی خون ساز است. این 50 نوع بیماری مورد تائید بین المللی است. بجز این 50 بیماری، دیگر بیماری هایی که گفته می شود از طریق سلول های بنیادی قابل درمان است، هنوز در مراحل تحقیقاتی بوده و تا زمانی که بیمار اجازه ندهد نمی توان از روشی که در مراحل تحقیقاتی است برای درمان بیماری استفاده کرد. در بیمارستان شریعتی تهران بیماری هایی از طریق پیوند سلول های بنیادی درمان می شود که به تائید بین المللی رسیده و به طور قطعی مشخص شده است که درمان این بیماری ها با سلول های بنیادی خون ساز امکان پذیر است.

 

خون بند ناف می تواند یکی از منابع برای تامین سلول های بنیادی باشد. در مواردی مانند سرطان خون نمی توان از خون بند ناف خود فرد برای درمان استفاده کرد، زیرا با این کار ژن های معیوب و بیماری را دوباره به خود فرد بازمی گردانیم. به طور کلی، نگهداری سلول های بنیادی بند ناف به دو صورت خصوصی و عمومی امکان پذیر است. در بانک های خصوصی به ازای دریافت مبلغی از والدین سلول های بنیادی بند ناف نوزاد را نگهداری می کنند که امروزه بانک های بند ناف خصوصی در سطح دنیا از نظر علمی مردود شده است. حتی در بعضی کشورها ممنوع و جرم است. در بانک های عمومی خون بند ناف، سلول های بنیادی برای استفاده همگانی و عمومی نگهداری می شود. اولین بانک، عمومی خون بند ناف ایران در بیمارستان شریعتی تهران راه اندازی شد که ده سال از راه اندازی آن می گذرد. این بانک عضو شبکه بین المللی است و تاکنون بیش از 50 بیمار از طریق سلول های بنیادی از بانک خون بند ناف تحت عمل پیوند قرار گرفته و درمان شده اند. هنوز هیچ مرکزی در ایران تا این اندازه پیوند از بانک خون بند ناف نداشته است.

 

بنابراین می توان گفت راه اندازی بانک های عمومی خون بند ناف بسیار خوب است. در این بانک ها نمونه هایی که خیرخواهانه اهدا شده ذخیره و نگهداری شده و برای درمان یا تحقیقات مورد استفاده قرار می گیرد، اما باید به خاطر داشت در حال حاضر در مجموع در 30 درصد پیوندها از سلول های بنیادی اعضای خانواده می توان استفاده کرد و در کمتر از 10درصد موارد هم می توان از سلول های بنیادی خون بند ناف استفاده کرد و در 60 درصد دیگر، سلول های بنیادی از بانک اهداکنندگان سلول های بنیادی تهیه می شود، یعنی در حال حاضر قسمت عمده و قابل توجه پیوند مغز استخوان براساس کمک انسان ها به همدیگر انجام می شود.

 

 

بانکی ارزش دارد که به شبکه بین المللی متصل شده و عضو این شبکه باشد. در اینجا خودکفا بودن ملاک موفقیت نیست. حتی در بزرگ ترین بانک سلول های بنیادی که در کشور آمریکا راه اندازی شده است و 9 میلیون نفر عضو آن هستند، حدود 70 درصد نمونه ها از بانک داخلی کشور تامین شده و 30 درصد بقیه نمونه ها از بانک سلول های بنیادی دیگر تهیه می شود؛ یعنی حتی این بانک هم به کشورهای دیگر وابسته است. خوشبختانه بانک سلول های بنیادی ایران عضو شبکه بین المللی است. بانکی که بخواهد جداگانه فعالیت کند و با دیگر کشورها ارتباط نداشته باشد اصلا ارزش ندارد. علاوه بر این هر چه این بانک تعداد اعضای داوطلب بیشتری داشته باشد بهتر است. در ابتدای راه اندازی بانک اهداکنندگان سلول های بنیادی ایران پیش بینی کرده بودیم پس از سه تا چهار سال 5000 نفر داوطلب اهدای سلول های بنیادی باشند و عضو این بانک شوند، اما الان ما 30 هزار داوطلب داریم، اما یکی از محدودیت هایی که ما در کشور با آن مواجه هستیم، این است که داوطلب داریم، اما امکان آزمایش نداریم. هر آزمایشی که برای هر فرد داوطلب انجام می شود تا مشخصات HLA این فرد شناسایی و ثبت شود، برای مرکز حدود 200 تا 300 هزار تومان هزینه دارد.

 

ما امکانات مالی کافی برای گسترش این بانک در اختیار مرکز قرار نگرفته است و امیدوارم مسئولان بودجه ای را برای این کار اختصاص دهند. پیش بینی می شود تا پنج سال آینده سلول های بنیادی با توجه به قابلیت هایی که در درمان بیماری ها دارد به عنوان یک ابزار استراتژیک نقش مهمی در توسعه و پیشرفت کشور ها داشته باشد؛ بنابراین به نظر می رسد اختصاص بودجه ای برای افزایش توانمندی های این مرکز برای درمان بیماران ارزش داشته باشد. بانک اهداکنندگان سلول های بنیادی ایران را می توان به هواپیمایی تشبیه کرد که طراحی و ساخته شده است. در حال حاضر این هواپیما از روی زمین بلند شده و در حال پرواز است. این هواپیما سوختش باید کافی باشد تا بتواند به پرواز ادامه دهد. اگر سوخت هواپیما تمام شود مجبور به فرود اضطراری هستیم. درست است که احداث مدرسه، مسجد و بیمارستان کار خوب و پسندیده ای است، اما هستند افرادی که دوست ندارند کارهای مشابه انجام دهند و دنبال راه نوینی در امور خیریه هستند. کمک به این مرکز برای خرید کیت های آزمایش HLA، یک خیریه درمانی است.

 

وقتی بتوانیم دهنده ای را از میان اعضای این بانک پیدا کنیم یعنی می توانیم بیماری را درمان کنیم. مسئولان و خیرین اگر می خواهند بودجه ای را به امور خیریه اختصاص دهند، می توانند برای خرید کیت HLA مورد نیاز مرکز به ما کمک کنند تا همکاران ما بتوانند از 30 هزار نمونه ای که از داوطلبان اهدای سلول بنیادی گرفته شده، آزمایش شناسایی HLA را انجام دهند. در حال حاضر با توجه به امکاناتی که داریم تنها 3000 نمونه از مجموع 30 هزار نمونه را می توانیم آزمایش کنیم. این در حالی است که هرچه تعداد داوطلبان این بانک بیشتر باشد، امکان این که بتوانیم دهنده سازگار با بیمار را پیدا کنیم به مراتب بیشتر است.

 

 

همه افراد در محدوده سنی 18 تا 55 سال که آمادگی اهدای سلول های بنیادی به فرد نیازمند را داشته باشند، می توانند عضو این بانک شوند. به طور کلی، فرد داوطلب باید دارای سلامت جسمی باشد و بیماری خاصی هم نداشته باشد. ثبت نام هم از طریق مراجعه به وب سایت این مرکز و همچنین از طریق مراجعه حضوری به بیمارستان شریعتی تهران امکان پذیر است. پس از ثبت اطلاعات، از داوطلبان نمونه خونی گرفته می شود و پس از انجام آزمایش، اطلاعات مربوط به HLA در بانک اهداکنندگان سلول های بنیادی ثبت می شود. این اطلاعات محرمانه است. بزرگ ترین کاری که از روز اول در این مرکز انجام شده رعایت اصول اخلاقی است. دهنده و گیرنده سلول های بنیادی تا سه سال بعد از انجام عمل پیوند همدیگر را نمی شناسند و هیچ ارتباط مالی بین آنها وجود ندارد.

 

 

وقتی فرد داوطلب به این مرکز مراجعه می کند، آزمایش HLA روی نمونه خونی که از او گرفته می شود، انجام خواهد شد. به هر فرد یک کد اختصاص داده شده است و از طریق این کد مشخصات HLA فرد در بانک ثبت می شود. اگر HLA شما با بیمار سازگار باشد، کمیته ای که به اطلاعات محرمانه اهداکنندگان دسترسی دارد از شما دعوت می کند در صورت تمایل برای اهدای سلول بنیادی به بیمارستان مراجعه کنید.

 

در گذشته، فرد اهداکننده سلول بنیادی حتما باید در بیمارستان بستری می شد تا در اتاق عمل و تحت بیهوشی از استخوان لگن نمونه گیری شود، اما در حال حاضر از روش جداسازی سلولی از طریق گردش خون محیطی برای جداسازی سلول های بنیادی استفاده می شود. پس از این که از طریق آزمایش ها، مشخص شد، شما می توانید به بیمار مورد نظر سلول بنیادی اهدا کنید، برای چند روز دارویی از طریق زیر پوست به شما تزریق می شود. این دارو به افزایش سلول های بنیادی خون محیطی منجر می شود. در روز جمع آوری سلول های بنیادی، سوزنی در هر یک از دستان شما قرار داده می شود. خون از یک دست وارد دستگاه شده و پس از جداسازی سلول های بنیادی در شرایط استریل، از دست دیگر به بدن شما برگردانده می شود. این کار حدود سه تا چهار ساعت طول می کشد. در مدت جمع آوری سلول ها شما روی تخت دراز می کشید. در حقیقت این فرآیند شبیه به اهدای خون است. اهدای سلول های بنیادی برای فرد اهداکننده هیچ خطر و عارضه ای به همراه ندارد و سلول های برداشت شده توسط بدن در عرض چند روز بسرعت جایگزین می شود. با این کار می توانید زندگی بسیاری از بیماران سرطانی و خونی صعب العلاج را نجات دهید.

 

اگر داوطلب پیوستن به جمعیت نجات دهندگان زندگی هستید، می توانید به دفتر بانک اهداکنندگان سلول های بنیادی در بیمارستان شریعتی تهران، مرکز تحقیقات هماتولوژی ـ انکولوژی و پیوند سلول های بنیادی یا وب سایت بانک اهداکنندگان سلول های بنیادی به آدرس http://iscdp.tums.ac.ir مراجعه کنید.

 

 

سالانه بیش از هزاران نفر به بیماری های مهلکی مانند سرطان خون مبتلا می شوند که تنها راه درمان نجات بخش تعداد زیادی از بیماران پیوند سلول های بنیادی است، اما این تنها یک طرف قضیه است.

 

این روش درمانی در صورتی به نتیجه می رسد که بتوان دهنده سالم و سازگار با فرد بیمار را پیدا کرد تا بتوان از سلول های بنیادی او برای نجات بیمار استفاده کرد.

 

هدف از راه اندازی بانک اهدای سلول های بنیادی نیز یافتن افراد غیرخویشاوند برای کمک به بیمارانی است که پیوند مغز استخوان به عنوان تنها گزینه درمانی برای آنها شناخته می شود.

 

مغز استخوان، بخش نرم میانی استخوان های بدن است که وظیفه تولید سلول های خونی را به عهده دارد. ویژگی مهم سلول های بنیادی این است که با قرار گرفتن در مغز استخوان می توانند به طور مداوم سلول های خونی تولید کنند.

 

در افرادی که به علت ابتلا به بیماری هایی مانند سرطان خون یا تالاسمی، مغز استخوان بیمار شده یا نتواند وظیفه خود را بدرستی انجام دهد، می توان از طریق پیوند سلول های بنیادی از مغز استخوان یا خون محیطی فرد سالم که به عنوان دهنده، سلول بنیادی اهدا کرده است، مغز استخوان بیمار را جایگزین کرد. روی گلبول های سفید بدن هر شخصی، پروتئین های خاصی به نام آنتی ژن وجود دارد که از طریق وراثت ژنتیکی به ارث می رسد.

 

این پروتئین که HLA نام دارد در پیوند سلول های بنیادی نقش مهمی دارد. برای این که پیوند موفقیت آمیز باشد باید آنتی ژن های فرد دهنده با گیرنده شباهت داشته باشد.

 

بیشترین تشابه در بین دوقلو های همسان وجود دارد و در درجه بعدی در خواهر و برادرها و بستگان نزدیک احتمال پیدا کردن فردی که از نظر HLA با بیمار سازگار باشد بمراتب بیشتر است، اما متاسفانه احتمال تشابه بین افراد غیرخویشاوند بسیار کم است.

 

به همین علت، هر چه تعداد اعضای بانک های اهدای سلول های بنیادی بیشتر باشد احتمال پیدا کردن فرد سازگار با بیمار نیازمند بیشتر خواهد بود.

 

 

علی امینی، بیماری است که بیست و نهم اسفند سال گذشته تحت عمل پیوند مغز استخوان قرار گرفته است. علی به تالاسمی ماژور مبتلا بوده است.

 

از میان خویشاوندان علی روی 36 نفر آزمایش های لازم برای یافتن HLA سازگار با این بیمار انجام شد که متاسفانه نتیجه هیچ کدام موفقیت آمیز نبود حتی در داخل کشور هم دهنده ای که HLA سازگار با او داشته باشد، یافت نشد تا این که در نهایت اهداکننده ای سی و پنج ساله از انگلیس پیدا شد که HLA او با این بیمار سازگاری کامل داشت.

 

به این ترتیب، علی توانست دوباره به زندگی طبیعی بازگشته و زندگی جدیدی را آغاز کند. در تعالیم اسلامی، فرهنگی و تاریخی ایران همیشه ایرانی ها پیشگام کمک و محبت به دیگران بوده اند.

 

بیایید یک بار دیگر ثابت کنیم مهربان ترین ملت دنیاییم. برای این کار کافی است به بیمارستان شریعتی تهران مراجعه کنید تا کمی خون از شما گرفته شود. به این ترتیب نام شما در لیستی ثبت خواهد شد تا اگر روزی نیازمندی پیدا شد، فرصت نجات جان یک انسان به شما داده شود.

پایان مطلب/