گروه پژوهشي ژنتيك مركز تحقيقات سرطان پستان جهاد دانشگاهي واحد علوم پزشكي تهران با همكاري شبكه پزشكي مولكولي كشور اقدام به راه‌اندازي بانك DNA بيماران مبتلا به سرطان پستان ارثي نموده‌است تا زمينه انجام تحقيقات در زمينه سرطان پستان ارثي در كشور  اقدام به جمع آوري بافت توموري و سالم از بيماران مبتلا به سرطان پستان نموده است.

 

با ايجاد چنين امكاني مي‌توان تعداد زيادي از نمونه‌ها را در يكجا گردآوري نمود، نمونه را با ديگران به اشتراك گذاشت، آزمايش‌هاي متعدد بر روي آن انجام داد و يك آزمايش را چندين بار تكرار نمود. بدين ترتيب مرحله جمع‌آوري نمونه‌ها كه يكي از دشوارترين مراحل انجام طرح‌هاي تحقيقاتي است كنار گذاشته شده و پروژه‌هاي تحقيقاتي با سهولت بيشتري به‌انجام مي‌رسند.

 

 

الف - اعلام معيارهاي انتخاب نمونه هاي خون جهت بانك DNA:

 طي مطالعات زياد بعمل آمده معيارهاي ذيل جهت انتخاب بيماران مشخص گرديده و به جراحان و انكولوژيست هاي مركز اعلام شد تا با استفاده از آن بتوانند بيماران و خانواده آنها را جهت انجام مشاوره ژنتيك و سپس اخذ نمونه بيولوژيك معرفي نمايند.

1- ابتلاي حداقل 1 نفر از اعضاي خانواده به سرطان پستان با سن كمتر از 40 سال

2- و يا ابتلاي يك نفر از اعضاي خانواده در هر سني به سرطان پستان دو طرفه

3- و يا ابتلاي حداقل 2 نفر از اعضاي خانواده با درجه فاميلي 1 يا 2 به سرطان پستان و يا سرطان تخمدان

 

به گزارش روابط عمومي جهاد دانشگاهي علوم پزشكي تهران،  كليه نمونه هايي كه با روش فوق انتخاب مي شوند به كلينيك مشاوره ژنتيك جهت انجام مشاوره رايگان معرفي مي گردند. مشاوره ژنتيك توسط 2 پزشك انجام مي شود.

ابتدا طي مصاحبه با مشاوره شونده توضيحات مقدماتي در مورد سرطان پستان فاميلي، ميزان خطر آن و ساير جنبه ها به فرد ارائه مي شود و پس از ترسيم شجره نامه، بيمار تقاضا مي شود افراد درجه 1 يا 2 فاميل خود را جهت اخذ نمونه معرفي نمايند. سپس فرد مورد نظر جهت تكميل فرم هاي مربوطه به پزشك دوم ارجاع و فرم هاي پرونده بيمار تكميل مي گردد.

 

 بيماران معرفي شده از سوي كلينيك مشاوره ژنتيك و اعضاي خانواده آنها به بخش خون گيري ارجاع و خونگيري توسط پرستار مسئول انجام مي شود. از هر فرد دو نمونه 5 ميلي ليتري خون اخذ مي شود. نمونه هاي خون پس از نصب برچسب مشخصات بيمار در يخچال قرار داده شده و سپس جهت استخراج DNA به آزمايشگاه ارجاع مي شوند.

 

از هر بیمار مبتلا به سرطان پستان مراجعه کننده به مراکز طرف همکاری با آزمایشگاه ژنتیک سرطان پستان جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران هنگام جراحي یک نمونه بافت تومور و یک نمونه بافت سالم جهت بانک بافت اخذ می شود. نمونه ها بلافاصله در تانک نیتروژن قرار می گیرد و پس از انتقال به آزمایشگاه و پس از کد گذاری در فریزر 70- نگهداری می شود.

 

‌ه. ثبت اطلاعات در رايانه:

 ابتدا شجره نامه هر يك از خانواده ها با استفاده از نرم افزار progeny ver 5.4 كه يكي از كارآمدترين نرم افزارهاي مشاوره ژنتيك در دنيا مي باشد ترسيم مي شود. هر كدام از بيماران يك كد اختصاصي دريافت كرده و اطلاعات مربوط به وي به صورت جداگانه و كدبندي شده وارد نرم افزار مي گردد. به منظور محرمانه نگه داشتن اطلاعات بانك كدهاي مورد استفاده تنها در اختيار مجري پروژه قرار دارد.

 

‌و. انتخاب و راه اندازي روش مناسب استخراج DNA وRNA از نمونه هاي خون و بافت بيماران:

 در اين قسمت ضمن مطالعه مقالات موجود و مشاوره با صاحبنظران و انجام آزمایشگاهی چندین روش بهترین روش برای استخراج DNA  و RNA از نمونه های بافت و خون انتخاب شده است. یکی از نمونه های خون برای استخراج DNA استفاده می شود و نمونه دیگری برای تحقیقات آینده نگهداری می شود. لازم به ذکر است که پلاسمای خون ها نیز جدا شده و برای تحقیقات ديگر نگهداری می شود. استخراج RNA و DNA از بافت ها نیز بر اساس طرحهای در دست اجرا و با توجه به نیاز تحقیقاتی انجام می شود. cDNA مورد نیاز از RNA ها تهیه شده و باقی مانده RNA  در 70- نگهداری می شود.در صورت باقی ماندن cDNA  نمونه ها در 20-  نگهداری می شود. 

 

‌ز. نكات اخلاقي:

در بانك نمونه های بیولوژیک برخلاف ساير پروژه‌هاي تحقيقاتي نوع آزمايش انجام شده بر روي نمونه‌ها و نتايج احتمالي حاصل از آن مشخص نيست؛ ازاين‌رو جنبه‌هاي اخلاقي مهم‌ترين مسأله در بانك نمونه های بیولوژیک مي‌باشد. رضايت‌نامة بانك نمونه هاي بيولوژيك سرطان پستان جهاد دانشگاهی بر اساس دستورالعمل انجمن ژنتيك انساني آمريكا در رابطه با بانک کردن اطلاعات و نمونه های بافتی تدوين شده است كه به‌صورت كتبي و پس از ارائه توضيحات لازم و رفع هرگونه شبهه احتمالي  به‌صورت كتبي توسط فرد نمونه‌دهنده از روي اختيار و با آگاهي امضا مي‌شود. در اين رضايت‌نامه موارد زير مشخص شده‌است:

• نوع سرويس فراهم شده توسط بانك: در رضايت‌نامه تصريح شده كه بانك هيچ‌گونه تعهدي درمورد انجام آزمايش‌هاي تشخيصي برروي نمونه‌ها ندارد و نمونه‌ها صرفاً جهت انجام مقاصد تحقيقاتي نگهداری مي‌شوند. بااين‌حال بانك خود را موظف مي‌داند در صورتي كه نتايج حاصل از تحقيقات در روند تشخيص ، سير بيماري يا درمان افراد شركت‌كننده مؤثر باشد آنها را از نتايج حاصله آگاه سازد.

• چگونگي انجام تحقيقات برروي نمونه‌ها: در رضايت‌نامه تصريح شده‌است كه در طول مدت نگهداری، نمونه‌ها و اطلاعات مربوط به آن براي انجام تحقيقات احتمالي به‌صورت بي‌نام در اختيار ساير مراكز پژوهشي قرار خواهد گرفت. همكاري بانك با ساير مراكز پژوهشي بر اساس پروتكلي مشخص صورت خواهد گرفت تا كليه حقوق افراد نمونه‌دهنده تضمين گردد.

 

• نحوه برقراري تماس با فرد نمونه‌دهنده: در جريان اخذ رضايت‌نامه آدرس، شماره تلفن تماس و E-mail فرد گرفته شده و از وي خواسته مي‌شود تا هرگونه تغيير در موارد فوق را در اسرع وقت به بانك اطلاع دهد.

 

به منظور محرمانه نگه‌ داشتن اطلاعات در بانك، نمونه‌ها و اطلاعات مربوط به آن توسط فرد ثالثي كدگذاري شده‌است و اين كدها بجز در موارد لازم باز نمي‌شود. همچنين نمونه ها تنها به صورت بی نام در اختیار سایر مراکز تحقیقاتی قرار خواهد گرفت. برای برقراری امنيت بانك و به منظور اجتناب  از دسترسي افراد غيرمجاز به نمونه ها و اطلاعات مربوط به آن، سطوح دسترسی مختلفی برای هر یک از همکاران بانک تعریف شده است و تنها مدیر بانک امکان دسترسی کامل به نمونه ها و اطلاعات را دارد.

‌

به‌منظور تسهيل و گسترش روند تحقيقات مولکولی در سرطان پستان، نمونه های بيولوژيك  نگهداری شده در بانک و اطلاعات مربوط به آن به‌صورت بي‌نام و رايگان و در قالب یک تفاهم نامه همکاری پژوهشی در اختيار ساير مراكز تحقيقاتي قرار مي گیرد؛ به‌شرط آنكه مراكز تحقيقاتي در قالب يك طرح تحقيقاتي مصوب درخواست همكاري خود را به بانك ارائه داده باشند. در تفاهم‌نامه‌اي كه براي در اختيار گذاشتن نمونه‌ها به ساير مراكز تحقيقاتي تهيه گرديده موارد زير تصريح شده‌است:

• نمونه‌ها و اطلاعات مربوط به آن بايستي تنها در طرح تحقيقاتي قيد شده در فرم درخواست مورد استفاده قرار گيرند.

• نمونه‌ها و اطلاعات مربوط به آن بايستي تنها توسط مركزي كه فرم درخواست را تكميل كرده استفاده شود.

• هرگونه تغيير در طرح تحقيقاتي قيد شده در فرم درخواست بايد در اسرع وقت به اطلاع بانك رسانده شود.

• هرگونه استفاده تجاري يا استفادة ديگر از نمونه‌ها اكيداً ممنوع است.

• هرگونه نتيجة حاصل از اجراي طرح تحقيقاتي كه بر روند تشخيص، پيش‌آگهي يا درمان فرد نمونه‌دهنده تأثير مي‌گذارد بايد در اسرع وقت به اطلاع بانك رسانده شود.

• در انتشار نتايج حاصل از طرح تحقيقاتي بايد حقوق معنوي بانك به‌طور كامل رعايت گردد.

پایان مطلب/