به گزارش بنیان، در گذشته خون بندناف به عنوان یک زباله پزشکی در نظر گرفته می شد اما در سال 1982 برای اولین بار این موضوع مطرح شد که خون بندناف یک منبع بالقوه سلول های بنیادی خونساز و سلول های پیش ساز خونساز است. اولین پیوند خون بندناف در سال 1988 و بر روی یک پسر بچه 5 ساله با آنمی فانکونی و در فرانسه انجام شد. بیش از 30 سال است که خون بندناف به یک منبع قابل دسترسی پیوند سلول های بنیادی خونساز آلوژن تبدیل شده است، منبعی که به راحتی قابل دسترسی است، جمع آوری آن هیچ ضرری برای مادران و نوزادان ندارد، ایمونوژنیسیته اندکی داشته و میزان وقوع بیماری مزمن پیوند علیه میزبان (cGVHD)  در آن کمتر است. از زمان پیوند اولین واحد خون بندناف تا کنون، بیش از 40000 پیوند خون بندناف در سراسر جهان برای درمان بیش از 80 بیماری تهدید کننده زندگی انجام شده است.

از جمله بیماری هایی که امروزه با استفاده از پیوند خون بندناف قابل درمان هستند می توان به انواع بیماری های خونی مثل بدخیمی های خونی (همچون انواع لوسمی ها)، آنمی های مادرزادی (مثل تالاسمی و آنمی سلول داسی شکل) و اکتسابی (آنمی آپلاستیک) و همچنین برخی بیماری های غیر خونی (مثل برخی اختلالات سیستم عصبی) اشاره کرد. یکی از بیماری هایی که امروزه مورد توجه متخصصین این حوزه قرار گرفته است بیماری مولتیپل اسکلروز (MS) است. مطالعات متعددی نتایج امید بخشی را در رابطه با تاثیر پیوند خون بندناف در درمان MS نشان داده است که به بهانه 15 نوامبر (24 آبان) روزجهانی خون بندناف در این یادداشت به تفصیل مورد بحث قرار می گیرد.

مولتیپل اسکلروزیس (MS)

مولتیپل اسکلروزیس (MS) یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بیمار به غلاف‌های میلین که رشته‌های عصبی در سیستم عصبی مرکزی را احاطه کرده و از آن محافظت می‌کنند، حمله می‌کند. مناطق آسیب دیده میلین به صورت ضایعاتی در تصویربرداری MRI از مغز و نخاع ظاهر می شوند. این ضایعات انتقال سیگنال های عصبی از مغز به سایر قسمت های بدن را مختل می کنند. علائم می تواند بسیار متغیر باشد، اما معمولا شامل خستگی و اختلال در هماهنگی حرکتی است. نزدیک به یک میلیون نفر در ایالات متحده با MS زندگی می کنند و این بیماری در زنان بیشتر از مردان است.

پیوند HSCT اتولوگ برای MS

پیوند با سلول های بنیادی خون ساز (HSCT) به یک درمان پذیرفته شده برای برخی از اشکال MS تبدیل شده است. این یک تغییر بزرگ نسبت به آخرین باری است که در یکی از مقالات خبرنامه 2016 خود به این بیماری پرداختیم. در آن زمان، چند کارآزمایی بالینی نتایج مثبتی را برای بیمارانی که تحت پیوند مغز استخوان خود (اتولوگ) برای درمان MS عودکننده و فروکش کننده قرار گرفتند، منتشر کردند. در یک مطالعه در دانشگاه Northwestern که 151 بیمار MS را مورد بررسی قرار داد، 87 درصد آنها تا چهار سال بعد پیشرفتی در بیماری نشان ندادند. تجزیه و تحلیل سلول‌های خونی بیماران MS که HSCT دریافت کرده‌اند، تأیید کرده است که مجموعه سلول‌های T سیستم ایمنی آنها به طور مؤثری به یک وضعیت با خودواکنشگری کمتر تبدیل شده است.

در اکتبر سال 2020، انجمن ملی مولتیپل اسکلروزیس ایالات متحده رسما HSCT اتولوگ را برای گروه های منتخبی از بیماران MS توصیه کرد. انجمن ملی مولتیپل اسکلروزیس می گوید که بیماران مبتلا به MS عودکننده در صورتی که شرایط زیر را داشته باشند، کاندید HSCT اتولوگ هستند:

1. سن آنها کمتر از 50 سال باشد،
2. طول مدت بیماری کمتر از 5 تا 10 سال باشد و همچنان بیمار سرپایی باشند،
3. علیرغم درمان با روش های معمول، حمله MS را تجربه کنند.

باید تاکید کرد که HSCT در حال حاضر به درمان استاندارد MS تبدیل نشده است. FDA تعدادی از داروها را برای MS تایید کرده است که به عنوان «درمان‌های اصلاح‌کننده بیماری» (DMT) بسیار مؤثری در نظر گرفته می‌شوند و اولین خط درمان هستند. اگرچه یک متاآنالیز نشان می دهد که HSCT در ایجاد بهبودی های طولانی مدت بهتر از DMT است، اما این اثربخشی باید در برابر خطرات HSCT متعادل شود. برای درک بهتر اینکه کدام بیماران MS باید برای HSCT در نظر گرفته شوند، موسسه ملی آلرژی و بیماری های عفونی از یک کارآزمایی بالینی با عنوان "بهترین درمان موجود در مقابل پیوند سلول های بنیادی خونساز اتولوگ برای مولتیپل اسکلروزیس (BEAT-MS)" حمایت می کند که در حال حاضر در حال جذب بیمار است (NCT04047628). یکی دیگر از مزایای HSCT برای آن دسته از بیمارانی که واجد شرایط هستند، این است که هزینه HSCT به طور قابل توجهی پایین تر از تهیه داروهای DMT برای تمام عمر است.  

محصولی از خون بندناف DUOC-01 برای MS

 آخرین پیشرفت در سلول درمانی برای ام اس، کارآزمایی بالینی NCT04943289 ثبت شده در ژوئن 2021 است که قصد دارد MS پیشرونده را با فرآورده خون بندناف DUOC-01 درمان کند. تحقیقات حمایت کننده از استفاده از DUOC-01 برای درمان MS به بیش از ربع قرن برمی گردد. در دهه 1990، گروه دکتر Kurtzberg در دانشگاه Duke، پیشگام استفاده از پیوند خون بندناف برای درمان کودکان مبتلا به اختلالات متابولیک ارثی بود. برخی از خطاهای ذاتی متابولیسم به نام لوکودیستروفی، از جمله لوکودیستروفی گلوبوئید (بیماری کراب)، لوکودیستروفی متاکروماتیک، آدرنولوکودیستروفی و ​​سایر موارد منجر به میلیناسیون غیرطبیعی یا از دست دادن میلین در سیستم عصبی مرکزی و محیطی می شود. گروه دکتر Kurtzberg توانستند نشان دهند که پیوند خون بندناف می تواند نقص متابولیک را در این بیماران اصلاح کند، عمر آنها را افزایش دهد و در برخی موارد از پیشرفت بیماری آنها جلوگیری کند. برخی از کودکان بهبودهای قابل اندازه گیری را در عملکرد عصبی شناختی تجربه کردند.

تحقیقات بعدی در دانشگاه Duke به دنبال شناسایی سلول‌های خاصی در خون بندناف بود که باعث تقویت میلینه شدن مجدد غلاف‌های عصبی می‌شد. نشان داده شد که سلول‌های فعال از مونوسیت‌های +CD14 در خون بندناف مشتق شده‌اند. آنها را می توان در کشت سلولی چسبنده به سلول های فاگوسیتی که قادر به تحریک الیگودندروسیت ها (سلول های سازنده میلین) برای تکثیر هستند، رشد داد. در اوایل سال 2010، دکتر Kurtzberg سلول‌های فعال خون بندناف را «O-cells» نامید، زیرا آنها مانند الیگودندروسیت عمل می‌کنند. نام محصول "DUOC" به عنوان ترکیبی از "دانشگاه Duke" و "O-Cell" برگزیده شد. با این حال، تحقیقات بعدی سلول ها را به عنوان سلول هایی با "ویژگی های ماکروفاژها و میکروگلیا" توصیف کرده است. فرآیند تولید محصول DUOC-01 سه هفته طول می کشد. در سال 2014، کارآزمایی بالینی NCT02254863 درمان کودکان مبتلا به اختلالات متابولیک دمیلینه کننده را با استفاده از ترکیبی از پیوند خون بندناف به همراه DUOC-01 آغاز کرد. این کارآزمایی هنوز در حال جذب بیمار است.

هدف بلندمدت تحقیقات DUOC همیشه ایجاد یک سلول درمانی مستقل برای بیماری های دمیلینه کننده بزرگسالان بوده است. اما قبل از راه اندازی چنین کارآزمایی بالینی باید موانع زیادی برطرف می شد. دو مطالعه در مدل های حیوانی MS انجام شد تا نشان دهد که DUOC-01 باعث تسریع میلیناسیون مجدد، کاهش گلیوز و کاهش انفیلتراسیون سلولی در مغز می شود. روند ساخت سلول های DUOC به صورت تدریجی بهبود یافته است. در حال حاضر دوز مورد نیاز برای هر بیمار از یک واحد خون بندناف اهدایی ساخته می شود که تا حدی HLA سازگار است. آزمایشگاه Kurtzberg در حال بررسی تغییراتی در فرآیند تولید است که تعداد سلول‌های DUOC را که می‌توان از یک واحد خون بندناف به دست آورد، افزایش دهد و راه‌های جدیدی را برای اندازه‌گیری میلین‌سازی مجدد بررسی می کند. کارآزمایی DUOC-01 برای MS (NCT04943289) بر تحویل سلولی داخل نخاعی (intrathecal) که تزریق به مایع مغزی-نخاعی است، تکیه دارد و با کارآزمایی قبلی DUOC-01 در کودکان (NCT02254863)، ایمن بودن آن ثابت شده است. توجه به این نکته بسیار مهم است که کارآزمایی DUOC-01 برای MS، بیماران مبتلا به فرم پیشرونده اولیه بیماری را هدف قرار می دهد، نه بیماران MS عود کننده-فروکش کننده که واجد شرایط HSCT اتولوگ هستند.  

جای تعجب نیست که دانشگاه Duke و مخترعان DUOC-01 برای یک سری پتنت درخواست داده اند که جدیدترین آنها در ماه مه 2021 ثبت شده است. به طور بالقوه، DUOC-01 می تواند برای سایر شرایط دژنراتیو که باعث دمیلینه شدن سیستم عصبی مرکزی (CNS) می شود، و همچنین دمیلیناسیون CNS ناشی از آسیب، به کار برده شود. درخواست ثبت اختراع به صراحت مولتیپل اسکلروزیس، آسیب نخاعی، آسیب اعصاب محیطی، بیماری پارکینسون، اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS) و بیماری آلزایمر را پوشش می دهد. 

در نهایت، DUOC-01 یک موهبت برای بانک های عمومی خون بندناف است، زیرا از اهدای خون بندناف منجمد ساخته می شود.

پایان مطلب/

لینک منابع:

https://stemcellsjournals.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/sctm.20-0495

https://stemcellsjournals.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/sct3.13006

https://jamanetwork.com/journals/jamaneurology/article-abstract/2771920