دکتر یاسر تهمتنی، متخصص علوم سلولی تکوینی و عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان در گفت و گو با خبرنگار سایت خبری " بنیان " در مورد بیماری دیابت اینطور توضیح دادندکه: همانطور که می دانیم دیابت دو نوع اصلی دارد، در دیابت نوع یک، سلول های بتا (سلول های ترشح کننده انسولین)، عمدتا تخریب شده و از بین می روند و در دیابت نوع دو بدن به درستی نمی تواند به انسولین ترشح شده پاسخ بدهد. یعنی سلول ها وجود دارند و در لوزالمعده یا پانکراس انسولین هم ترشح می کنند اما سلول های هدف نمی توانند به خوبی به انسولین پاسخ دهند در نتیجه گلوکز خون بالا می رود. مطالعات زیادی روی دیابت نوع دو انجام شده و دیده شده که حتی در بیماری دیابت نوع دو نیز سلول های ترشح کننده انسولین در نهایت دستخوش تخریب شده و تعداد سلول ها کاهش پیدا می کند. بنابراین اگر رویکردی باشد که بتوان این سلول های بتا را از منبع دیگری تولید کرد می توان از این رویکرد درمانی جدید در هر دو نوع بیماری دیابت بهره برد. اما تا رسیدن به رویکردهای سلول-درمانی، بیماران تنها راهی که می تواند به کار گیرد کنترل کردن این بیماری است، بنابراین درحال حاضر ضروری است که به کنترل و درمان های رایج این بیماری توجه ویژه داشته باشیم.
وی با اشاره به اینکه رویکردهای درمانی رایجی در مورد درمان دیابت وجود دارد، افزود: از جمله آنها می توان به کنترل و مراقبت زیر نظر پزشک، توجه به سبک زندگی، تغذیه و تحرک بدنی را نام برد. بنابراین در این راستا کلینیک های متعددی در حال کار هستند. در پژوهشگاه رویان نیز از شش سال پیش سعی شده است با انسجام کلینیک های مرتبط با سبک زندگی و مرتبط با بیماری دیابت، تخصصی دیابت را پایه گذاری کنیم.
پژوهش های مرکز تحقیقات سلامت متابولیک/خدمات کلینیک تخصصی دیابت
کلینیک تخصصی دیابت رویان (royandiabetes.org) از سال 1395 آغاز به کار نمود و از سال 1398 به ساختمان جدید که توسط یکی از خیرین عزیز کشورمان برای این موضوع وقف نموده است، منتقل گردید. هدف این کلینیک درمان تخصصی دیابت و شیوه سبک زندگی شروع به کار کرده است در این مرکز جمعی از متخصصین ورزش، دیابت، غدد و تغذیه مشغول به کار هستند. در پژوهشکده سلول‌های بنیادی رویان بیش از یک دهه است در حوزه تولید سلول‌های ترشح کننده انسولین از منبع سلول‌های بنیادی فعالیت می‌کند در بخش های دیگر نیز تحقیقاتی در زمینه غدد و تغذیه مشغول به کار بوده اند بنابراین در گام اول سعی بر آن بود که این پژوهش ها را به صورت متمرکز در یکجا جمع کنیم بنابراین در بخش پژوهشی این کلینیک، پژوهش هایی حول موضوع متابولیک با محوریت درمان دیابت مشغول به کار است و در بخش درمانی کلینیک، کاملا تخصصی در حوزه درمان دیابت فعالیت می کند. بخش درمانی کلینیک مستقیما زیرنظر مدیر کلینیک و معاونت درمان پژوهشگاه کار می کند، این بخش از یکسری کلینیک هایی تشکیل شده است برای مثال می توان به کلینیک تغذیه،کلینیک فوق تخصص غدد،کلینیک روانشناسی وکلینیک ورزش و باشگاه ورزشی اشاره کرد. در بخش پژوهشی مرکز تحقیقات، پژوهش ها در چهار هسته تحقیقاتی به صورت متمرکز در حال کار هستند.
عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان در خصوص معرفی این هسته های تحقیقاتی اینطور توضیح دادند که: در یک هسته تحقیقاتی روی مبحث جمعیت و اپیدمیولوژی، سلامت دیجیتال در حوزه دیابت مشغول فعالیت هستیم. سلامت دیجیتال موضوع نویی است که اهمیت آن بعد از پاندمی کووید بیشتر شد و در این زمینه زیر ساخت هایی در داخل کشور و در سطح جهانی توسعه پیدا کرده است. اهمیت سلامت دیجیتال در خصوص بیماری دیابت که یک بیماری چند وجهی است و تمام ابعاد زندگی را برمی گیرد بسیار بالاست به همین خاطر در این مرکز همراه با شرکت های دانش بنیان در بخش های تشخیصی، با بهره گیری از فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی و هم در بخش پیگیری و پرونده های الکترونیک بیماران مختلف با این شرکت ها در حال همکاری هستیم.
در هسته تحقیقاتی دیگری، بحث کلینیکال ترایال یا کارآزمایی بالینی در مورد تجهیزات و روش های نوین در مانی که برای درمان دیابت به کار گرفته شده است را پیگیری می کنیم، به طور مثال معرفی روش درمانی جدید برای زخم پای دیابتی یا معرفی داروی گیاهی جدید، که اگر کسی دارویی طراحی و معرفی کرد می تواند اثر دارو را در این مجموعه آزمایش و بررسی کند. بنابراین اگر شرکتی در این حوزه محصول جدیدی ارائه کرد، و مجوزهای لازم از مراجع ذیربط را داشت می توان با شرایط استاندارد موجود در این مرکز، کارازمایی بالینی را برای بررسی اثر آن محصول طراحی کرد.
وی در ادامه افزودند: هسته دیگر بحث مدل سازی بیماری دیابت است، ما در این مرکز تحقیقات یک آزمایشگاه بیودیسکاوری تاسیس کردیم که در آن از ماهی مدل زبرافیش یا گورخر ماهی استفاد کردیم تا بتوانیم مدل های مختلف بیماری دیابت را از طریق دست ورزی ژنتیکی در این ماهی ها مدل تولید کنیم. در حال حاضر مدل بازسازی سلول های بتا را داریم، از طرفی کار کردن با این مدل حیوانی نسبت به سایر مدل های حیوانی از جمله موش بسیار راحت و آسان است.
غربال گری اثر گیاهان دارویی
مدیر مرکز متابولیک در ادامه از سایر مزایای ماهی مدل گفتند: از طریق این ماهی مدل می توان به غربال گری اثر گیاهان دارویی پرداخت خصوصا وقتی می خواهیم اثر صدها گیاه جدید را به طور همزمان بررسی کنیم. امیدواریم در سال های آینده بتوایم مدل های جدیدی را ابداع کنیم که در زمینه ترمیم سلول های بتا به ما کمک کند، البته این زمینه نیازمند به سرمایه گذاری دارد بنابراین امیدواریم افراد علاقمند به شناخت اثر گیاهان دارویی و همینطور شرکت های دارویی در این زمینه سرمایه گذاری کنند.
فاز یک و دو کارآزمایی بالینی سلول های بتا تزریق شده به انسان موفقیت آمیز بوده است
عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان با اشاره به مقالات اخیری که در این خصوص در مجله های معتبر بین المللی به چاپ رسیده است، توضیح داد: در این مقاله با طرح یک نظریه جدید عنوان کردیم برای اینکه بتوانیم در آزمایشگاه این سلول های ترشح کننده انسولین را به خوبی تولید کنیم، نیاز داریم شرایطی مثل لوزالمعده در محیط آزمایشگاهی ایجاد کنیم. یعنی علاوه بر سلول ترشح کننده انسولین، سلول های دیگری را که در اندام لوزالمعده وجود دارد، کنار هم در آزمایشگاه به وجود آوریم بنابراین ما طی یک پروژه تحقیقاتی نشان دادیم که می توانیم در آزمایشگاه شبه اندام های لوزالمعده ای تولید کرد که بتوانند تولیدکننده انسولین هم باشند. این امر مصادف شد با خبر خوبی که هفته پیش توسط دو شرکت دارویی در آمریکای شمالی که اعلام کردند فاز یک و دو کارآزمایی بالینی سلول های بتا تزریق شده به انسان موفقیت آمیز بوده است، نتایج این کار را نیز در مجله معتبر "سل" به چاپ رساندند.
وی خاطرنشان کرد: بیش از ۱۰ تا ۱۵ سال است که در سطح جهانی کار روی تولید سلول های ترشح کننده انسولین از منبع سلول های بنیادی شروع شده است. پژوهشکده سلول‌های بنیادی رویان بیش از یک دهه است در حوزه تولید سلول‌های ترشح کننده انسولین از منبع سلول‌های بنیادی فعالیت می‌کند و تاکنون در این زمینه توانسته ایم به بخشی از دانش فنی لازم برای این کار دست پیدا کنیم. ولی برای تبدیل این دانش فنی به فن اوری نیاز به سرمایه گذار داریم. در حال حاضر در مرحله تولید آزمایشگاهی سلول های بتا هستیم بنابراین اگر بخواهیم وارد فاز پیش بالینی شویم به کمک و حمایت سرمایه نیاز داریم. با توجه به فراهم بودن زیرساخت های تولید انبوه این سلول ها در کشور و پژوهشگاه رویان، اگر سرمایه لازم برای بررسی های حیوانی فراهم شود، این فن آوری سریعتر به مرحله خدمات درمانی می رسد.
مدیر مرکز متابولیک در توضیح آخر در خصوص آینده سلول درمانی گفت: بیماری‌ دیابت چند وجهی است و در آینده می‌توان تصور کرد که چند رویکرد درمانی مکمل هم برای آن ابداع شود تا بتوان جنبه‌های مختلف این بیماری را درمان کرد.
پایان مطلب/