به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی بنیان، در دسامبر 2019، در ووهان چین، نظارت بر آنفولانزا و بیماری‌های مرتبط با آن انجام شد و تعدادی از موارد ذات‌الریه ویروسی کشف شد که همه آنها به عنوان پنومونی ویروسی یا عفونت ریوی تشخیص داده شده‌اند. سازمان بهداشت جهانی (WHO) در 12 ژانویه 2020 این ویروس را به عنوان کرونا ویروس جدید معرفی کرد. تیم تحقیقاتی نیز کرونا ویروس را سندرم حاد تنفسی (SARS-CoV-2) نامید و WHO وضعیت ناشی از آن را بیماری کروناویروس 2019 (COVID-19) نامگذاری کرد. از آن زمان دنیا همچنان با فراز نشیب این بیماری ویروسی مواجه است و برای درمان و مدیریت آن از هر فناوری و درمان بالقوه‌ای استفاده کرده است. در این یادداشت به مرور کاربرد سلول‌های بنیادی در درمان کرونا خواهیم پرداخت. 

نقش سلول‌های بنیادی مزانشیمی در درمان کرونا

کنترل ایمنی و ترمیم آسیب‌های بافتی از قابلیت‌های مهم سلول‌های بنیادی، به ویژه سلول‌های بنیادی مزانشیمی (MSCs) است. سلول‌های بنیادی مزانشیمی و سلول‌های بنیادی/پیش‌ساز ریوی (LSCs) در سال‌های اخیر به طور گسترده‌ای در درمان عفونت‌ها و بیماری‌های ویروسی مانند آسیب حاد ریوی (ALI) استفاده شده‌اند. از زمان شیوع کووید-19، درمان با سلول‌های بنیادی مزانشیمی در کانون توجه بوده است. در مطالعات اخیر، سلول‌های بنیادی مزانشیمی به طور مؤثری پاسخ التهابی شدید را در بیماران SARS-CoV-2 کاهش می‌دهند، عملکرد ریوی را بهبود می‌بخشند، از ریه محافظت کرده و آن را ترمیم می‌کنند و همچنین نقش مثبتی در تسکین فیبروز ریوی در بیماران کووید-19 دارند. بعلاوه، انواع ارگانوئیدهای تولید شده از سلول‌های بنیادی در مطالعات متعددی ساخته شده‌اند تا مدلی مطلوب و کافی برای بررسی احتمال و مکانیسم عفونت SARS-CoV-2 در ارگان‌های مختلف باشند، که بتوانند به تحقیقات درمانی بالینی کمک کنند. در این مطالعه گروهی از محققان از مؤسسات علمی مختلف، به چگونگی نقش سلول‌های بنیادی در مبارزه با کووید-19 می‌پردازند که شامل بررسی سیستماتیک و دیدگاه مطالعه در مورد درمان مبتنی بر سلول‌های بنیادی و مدل‌سازی بیماری است.

استفاده از سلول‌های بنیادی مزانشیمی در کارآزمایی‌های بالینی انجام شده برای درمان کرونا

در حال حاضر کاربردها و تحقیقات متعددی با استفاده از سلول‌های بنیادی، بویژه سلول‌های بنیادی مزانشیمی، در شرایط آزمایشگاهی و برای بیماران با شرایط وخیم کرونا، انجام شده است. سلول‌های بنیادی مزانشیمی از مزودرم و اکتودرم در مراحل اولیه رشد جنینی تولید می‌شوند و به دلیل قابلیت تمایز چندگانه، ویژگی تعدیل‌کنندگی سیستم ایمنی و عدم وجود محدودیت‌های اخلاقی، مورد توجه زیادی قرار گرفته‌اند. سلول‌های بنیادی مزانشیمی از بافت‌های مختلفی استخراج شده و برای ترمیم و بازسازی بافتی خاص در پزشکی بازساختی و یا پزشکی دقیق به عنوان داروی بیولوژیک مورد استفاده قرار گرفته‌اند. سلول‌های بنیادی مزانشیمی در حال حاضر می‌توانند از طیف وسیعی از بافت‌های انسانی، از جمله مغز استخوان، خون بند‌ناف، بافت بندناف، بافت چربی، آندومتر، خون رحم، جنین و غیره استخراج شوند.

اولین کارآزمایی بالینی انجام شده برای درمان کووید-19  با استفاده از سلول‌های بنیادی نشان داد که تزریق داخل وریدی سلول‌های بنیادی مزانشیمی (با درجه بالینی) به 7 بیمار مبتلا به کرونا، نتایج عملکردی آنها را بهبود بخشید و توانبخشی آنها را ارتقا داد. از 23 ژانویه تا 16 فوریه 2020، بیمارستان YouAn پکن در چین هفت بیمار مبتلا به کووید-19 را مورد مطالعه قرار داد. هر بیمار 10⁶ سلول بنیادی مزانشیمی به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن با تزریق داخل وریدی دریافت کرد. در عرض دو ساعت پس از پیوند، هیچ رویداد نامطلوب یا آلرژیک حاد مرتبط با تزریق سلولی شناسایی نشد. بیماران قبل از پیوند MSC تب بالا، ضعف، تنگی نفس و هیپوکسی داشتند. همه علائم بیماری 2 تا 4 روز پس از پیوند سلولی ناپدید شدند و عملکرد ریه همه بیماران تا حدود زیادی بهبود یافت.

مکانیسم عمل سلول‌های بنیادی مزانشیمی

 بر اساس این مطالعه، عدم وجود آنزیم مبدل آنژیوتانسین 2 (ACE2) و بیان قوی برخی فاکتورهای تغذیه‌ای ممکن است نشان‌دهنده مکانیسم تعدیل کننده ایمنی سلول‌های بنیادی مزانشیمی باشد. سلول‌های بنیادی مزانشیمی بیشترین پتانسیل را به عنوان یک راهکار درمانی مبتنی بر سلول برای کووید-19 نشان می‌دهند، زیرا دارای خواص تنظیم کننده ایمنی قابل توجهی هستند و می‌توانند سیستم ایمنی ذاتی و تطبیقی را تنظیم کنند. برای کاهش پاسخ‌های ایمنی بیش فعال شده و سندرم طوفان سیتوکین (CSS)، سلول‌های بنیادی مزانشیمی می‌توانند انواع مختلفی از مواد محلول و همچنین وزیکول‌ها و اگزوزوم‌های خارج سلولی (EXOs) را منتشر کنند. سلول‌های بنیادی مزانشیمی همچنین می‌توانند با تعامل مستقیم با سلول‌های ایمنی مانند سلول‌های T لنفوسیتی، سلول‌های B، ماکروفاژها، نوتروفیل‌ها و سلول‌های کشنده طبیعی (NK) بر شدت و تعادل پاسخ ایمنی تأثیر بگذارند. بعلاوه، مطالعات نشان داده‌اند که سلول‌های بالغ تنها زمانی اینترفرون تولید می‌کنند که ویروس به آن حمله کند، در این صورت صدها ژن ضد ویروسی را فعال کرده و سلول‌های ایمنی را برای مبارزه با ویروس بکار می‌گیرند، در حالیکه سلول‌های بنیادی مستقل از اینترفرون هستند و می‌توانند بسیاری از ژن‌های ضد ویروسی را به طور مداوم فعال کنند.

نتیجه‌گیری

به طور کلی، علیرغم این واقعیت که تحقیقات بالینی سلول‌های بنیادی هنوز در مراحل اولیه است، درمان با سلول‌های بنیادی به لطف کشفیات مداوم تحقیقات بالینی در حوزه‌ی سلول‌های بنیادی و داده‌کاوی آنها، امکانات کاربردی بالینی وسیعی را ارائه می‌دهد. همچنین انتظار می‌رود که با پیشرفت درمان با سلول‌های بنیادی، تعداد بیشتری از بیماران مبتلا به کووید-۱۹ با بیماری شدید نجات پیدا کنند و جان‌های بیشتری از مرگ خلاصی یابند.

پایان مطلب/

 Ref:

1. Shasha Li, Hecheng Zhu, Ming Zhao, and Weidong Liu et al. (2022). When stem cells meet COVID-19: recent advances, challenges and future perspectives. BMC. https://stemcellres.biomedcentral.com/articles/10.1186/s13287-021-02683-1
2. https://www.news-medical.net/news/20220114/Exploring-the-relationship-between-stem-cells-and-COVID-19.aspx