«بی تا ابراهیمی» فارغ ‌التحصیل دکتری تخصصی علوم تشریح ، عضو هیأت علمی گروه جنین شناسی پژوهشگاه رویان و مسئول بانک تخمدان  انسانی گروه جنین‌شناسی در گفتگو با خبرنگار سایت بنیان در ابتدا از نحوه شروع فعالیت این تیم و روش های اتخاذ شده برای حفظ باروری بیماران سرطانی گفتند: من از سال ۱۳۸۹ به گروه جنین شناسی رویان پیوستم و چون یکی از دغدغه‌های اصلی این گروه حفظ باروری بیماران سرطانی بود، من نیز دراین زمینه فعالیت خود را آغاز کردم. در همین این راستا، بانک تخمدان پژوهشگاه رویان از سال ۱۳۹۰ شروع به کار کرد.

کاهش ذخیره تخمدانی و ناتوانی در حفظ باروری

در بیماران سرطانی به دلیل انجام درمان‌هایی از قبیل شیمی درمانی و رادیوتراپی که از دسته درمان‌های گنادوتوکسیک هستند، ذخیره تخمدانی کاهش یافته و توانایی باروری این بیماران تحت تاثیر قرار می گیرد. این موضوع  سبب رنج بیمار از ناباروری تا پایان عمر می گردد و باید در این افراد پیش از شروع هر گونه درمانی حفظ باروری انجام گردد. این تاثیر بر ذخیره تخمدانی خصوصا در خانم های در سن تولیدمثلی بارزتر است و ضرورت حفظ توان تولید مثلی در این افراد بیش از پیش احساس می‌شود. در این راستا تیم ما نیز همانند سایر کشورها از تکنیک های مختلف حفظ باروری در آزمایشگاه جنین شناسی کلینیک ART استفاده کرد. این روش‌ها در خانم ها عبارتند از: «انجماد جنین»، «انجماد تخمک» و «انجماد بافت تخمدان».

چه افرادی می‌توانند از روش انجماد تخمک و جنین استفاده کنند؟

ابراهیمی در پاسخ به این سوال گفتند که: در کل دنیا بهترین روش برای حفظ باروری انجماد جنین است. اگر خانم متاهل باشد و امکان به تاخیر انداختن درمان سرطان برای تحریک تخمک گذاری وجود داشته باشد بهترین گزینه انجماد جنین می باشد.  در این روش جنین ها در محیط آزمایشگاه تولید شده و سپس ذخیره و نگهداری می­شوند تا بیمار پس از اتمام درمان و بهبودی کامل از آنها جهت باروری استفاده نماید.

روش انجماد تخمک و جنین

 ایشان یادآور شدند که در روش انجماد تخمک و جنین حتما باید به دو نکته اصلی توجه داشت: اول: آیا امکان تحریک تخمک گذاری با توجه به نوع سرطان وجود دارد؟ و دوم: آیا امکان به تعویق انداختن درمان سرطان (حداکثر تا دو هفته) وجود دارد؟ اگر خانم متاهل نباشد و یا امکان به تاخیر انداختن درمان سرطان برای تحریک تخمک گذاری به دلیل نوع سرطان و یا زمان محدود برای شروع درمان وجود نداشته باشد و یا هر دو، در آنصورت باید از روش  انجماد تخمک  استفاده کرد. در مورد خانم‌هایی که به سن بلوغ نرسیده اند و یا زمان و یا امکان تحریک تخمک گذاری ندارند تنها روش حفظ باروری این افراد انجماد و ذخیره بافت تخمدانی است.

روند انجماد و ذخیره بافت تخمدان در بیماران سرطانی

ابراهیمی در خصوص روند انجماد و ذخیره بافت تخمدان در بیماران سرطانی اینطور توضیح دادند که: برای ذخیره بافت تخمدان که از سال ۲۰۱۰ به طور جدی در بانک تخمدان در حال انجام است، ابتدا باید قسمتی از بافت تخمدان و یا کل آن با توجه به شرایط بیمار تحت عمل جراحی لاپاراسکوپی برداشته ‌شود و سپس نمونه در کوتاه‌ترین زمان ممکن در محلول انتقال به بانک تخمدان رویان منتقل شود.

ارزیابی‌های صورت گرفته بر روی بیماران

ایشان همچنین افزودند که قبل از انتخاب روش حفظ باروری یکسری ارزیابی‌­های اولیه انجام می‌شود: به طورمثال بررسی میزان ذخایر فولیکولی تخمدان بیمار، سطح هورمون‌های بیمار و غیره و سپس یکی از سه روش مذکور انتخاب می‌شود.

آیا سن بیمار و نوع سرطان در به کارگیری روش­‌های مختلف درمانی تأثیرگذار هستند یا خیر؟

ابراهیمی در پاسخ به این سوال اینطور توضیح دادند که سن بیمار، نوع سرطان، مرحله و درجه پیشرفت آن، نوع درمان­‌های گذشته و میزان آن، درمان­های پیشین در ارتباط با باروری، همچنین پیش آگهی بعد از درمان و ... از جمله فاکتورهای لازم برای انتخاب یکی از روش­‌های حفظ باروری به شمار می روند. حداکثر سن برای انجماد بافت تخمدان ۳۵ الی ۳۷ سال در نظر گرفته شده است و به افراد با سن بالاتر توصیه نمی شود؛ اما گاهی بنا به درخواست بیمار و در صورت داشتن رضایت کامل انجماد بافت انجام می­‌گیرد. نوع سرطان نیز مهم است مثلا انجماد بافت تخمدان برای بیمارانی که هر دو تخمدانشان درگیر است انجام نمی‌شود یا در مورد خانم‌­های مبتلا به سرطان سینه باید از روش­‌های متفاوتی تحریک تخمک گذاری را انجام داد.

عاری بودن بافت از سلول‌های سرطانی

نکته دیگری که ایشان تاکید داشتند که حتما باید در نظر داشت آلوده بودن بافت تخمدان به سلول‌های سرطانی است که باید پیش از انتقال نمونه به بانک تخمدان بررسی گردد. زیرا در صورت انجماد بافت آلوده  احتمال بازگشت سلول‌های سرطانی به فرد و بروز دوباره سرطان بعد از پیوند وجود خواهد داشت.

آیا تاکنون با استفاده از این روش تولد نوزادی هم در دنیا اعلام شده است؟

ابراهیمی در پاسخ به این سوال پاسخ دادندکه: بر اساس آخرین گزارش در سال ۲۰۱۹ ، حدود۱۳۰ تولد زنده در دنیا بعد از پیوند بافت‌های تخمدان منجمد گزارش شده است. متاسفانه در ایران با وجود انجام دو پیوند بافت تخمدان منجمد و ذوب شده در دو بیمار مختلف و با همکاری دو تیم جراحی مختلف، موفقیتی بدست نیامده و هنوز تولد زنده ایی گزارش نشده است.

برای انجام این فرایند چه متخصصان و مراکزی با شما همکاری دارند؟

ایشان توضیح دادند که: برای این کار آنکولوژیست‌ها، متخصصین زنان و جنین شناس‌ها پایه های اصلی این کار هستند و نکته مهم هماهنگی افراد مختلف در تیم درمانی است. مراکز مختلفی نیز در این راستا با ماهمکاری دارند، به عنوان مثال میتوان به بیمارستان آرش،  بیمارستان امام خمینی و .... اشاره کرد.

فرایند درمان تا نحوه نگهداری نمونه‌­ها

ابراهیمی در خصوص فرایند درمان تا نحوه نگهداری نمونه ها یادآور شدند که ابتدا بیمار بر اساس معرفی نامه انکولوژیست به پزشک زنان ارجاع داده میشود و سپس متخصص زنان بررسی‌های لازم را انجام می‌دهد و بعد از انجام این ارزیابی‌ها به بانک تخمدان ارجاع داده می شود تا پروسه انجماد انجام شود. نمونه ها تا زمان استفاده که حداقل ۳-۵ سال بعد از انجماد است در تانک‌های نیتروژن نگهداری می شوند و مدام تحت کنترل هستند.

سخن آخر

عمده ترین مشکل در این روش هزینه و همچنین عدم ارجاع یا ارجاع دیر هنگام بیمار از سمت متخصصین است. متاسفانه این درمان در کشور ما تحت پوشش بیمه نیست و همین استفاده از این روش را کمتر می­‌کند. نکته مهمتر این است که حفظ و ذخیره سازی نمونه­‌های تخمدانی در بانک تخمدان نیاز به اطلاع رسانی دارد و همکاری بسیار نزدیک پزشکان زنان و آنکولوژیست‌ها  را می‌طلبد و به تنهایی قابل انجام نیست. در صورت همکاری نهادهای بالاتر و اطلاع رسانی جامع تر مطمئنا همکاری‌ها آسانتر خواهد شد و بیماران بدون سردرگمی در مسیر مناسب راهنمایی خواهند شد.

پایان مطلب/