به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، فناوری ویرایش ژنی CRISPR که در سال 2020 توسط دو دانشمند، جنیفر دودنا و امانوئل برنده جایزه نوبل شیمی شد، تا همین اواخر، بیشتر شبیه داستان‌های علمی تخیلی بود تا ابزاری با کاربرد پزشکی. این ابزارکه با نام قیچی مولکولی در آزمایشگاه ساخته شده است، قرار است با هدف بریدن بخش‌های مشکل دار DNA در سلول‌های بیمار، برای درمان بیماری استفاده شود. بنابراین به زودی می‌توانیم شاهد باشیم که قانون گذارها، در تلاشی برای مبارزه با اختلالات خونی ارثی نادری که میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار می‌دهند، اولین درمان را با استفاده از این فناوری ویرایش ژن، تأیید ‌کنند.

درمان بیماران مبتلا به تالاسمی بتا و بیماری سلول داسی

در یک همکاری 900 میلیون دلاری، متخصصان بیماری‌های نادر، Vertex و CRISPR Therapeutics، درمانی را توسعه دادند که exa-cel (مخفف exagamglogene autotemcel) نامیده می‌شود. این متخصصان شواهد امیدوارکننده‌ای را جمع‌آوری کرده‌اند که می‌تواند به بیماران مبتلا به تالاسمی بتا و بیماری سلول داسی شکل (SCD) کمک کند، این دو بیماری ارثی از بیماری‌های خونی ژنتیکی هستند که در ایالات متحده نسبتاً نادر هستند اما در سطح جهانی تا حدودی شایع‌تر هستند.

بیماری SCD

بتا تالاسمی با ژن‌های آسیب‌دیده یا از دست رفته مشخص می‌شود که باعث می‌شود بدن هموگلوبین کمتری تولید کند (پروتئین ضروری که اکسیژن را حمل می‌کند)، که به طور بالقوه منجر به بزرگ شدن کبد، طحال یا قلب و استخوان‌های بد شکل یا شکننده می‌شود. تخمین زده می‌شود که این بیماری از هر 100000 نفر در جهان 1 نفر را مبتلا می‌کند و برای جلوگیری از جدی ترین عوارض آن، تزریق خون منظم ضروری است. در حالی که آمار دقیق ناشناخته است، تخمین زده می شود که بیماران SCD ، صدهزار نفر را در ایالات متحده و میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرارمی‌دهد. دلیل ایجاد این بیماری را به یک ژن معیوب نسبت می‌دهند که باعث ایجاد هموگلوبین بد شکلی می‌شود که سفت، چسبنده و داسی شکل است (از این رو به آن داسی شکل می‌گویند) و بنابراین می‌تواند انتقال اکسیژن را در سلول‌های خونی سالم بدن مسدود کند.

داروی  Exa-cel می‌تواند مجوز بازار را در سال 2023 دریافت کند

بر اساس گزارش‌ها، Exa-cel توانست نیاز به انتقال خون یا بروز حوادث پزشکی جدی و تهدید کننده زندگی را برای ماه‌ها تا سال‌ها پس از دریافت درمان توسط بیماران کاهش دهد. نتایج جدید و چشمگیر کارآزمایی بالینی این دارو در یک کنفرانس بزرگ پزشکی بین‌المللی در ژوئن اعلام شد و این موجب شد که چشم‌انداز شرکت‌ها برای تولید اولین درمان ویرایش ژن در نوع خود برای دسترسی به بازار و بیماران بیشتری تقویت شود. سازندگان دارو می‌گویند که قصد دارند تا پایان سال جاری exa-cel را برای تایید نظارتی در ایالات متحده، بریتانیا و اروپا ارائه کنند، به این معنی که این دارو می‌تواند مجوز بازاریابی را در سال 2023 دریافت کند، زیرا شرکت‌های بیوفارما بیشتر و بیشتر به دنبال ژن درمانی‌های جدید هستند.

شیوه بکار گرفته برای اصلاح سلول

متخصصان  Vertex و CRISPR Therapeutics از آنچه برنامه "ex-vivo" نامیده می‌شود (کاری که خارج از بدن واقعی انجام می‌شود) برای ویرایش ژن  با سیستم CRISPR  استفاده می‌کنند، به این صورت که ابتدا سلول‌های بنیادی بیمار استخراج می‌شوند، DNA سلولی توسط exa-cel اصلاح می‌شود تا تولید ژن را تحریک کند، سپس این سلول‌ها می‌توانند نوعی هموگلوبین که بدن معمولاً فقط در دوران نوزادی تولید می‌کند را تولید کنند و در نهایت این سلول‌های اصلاح‌شده برای تقویت هموگلوبین سالم و تولید گلبول‌های قرمز خون به بیمار بازگردانده می‌شود.

نتایج درمانی بدست امده در بیماران

آخرین داده‌های بالینی exa-cel، که در کنگره انجمن هماتولوژی اروپا در سال 2022 در سوئیس ارائه شد، نشان داد که تمام 75 بیمار مبتلا به تالاسمی بتا یا SCD که تحت درمان با ویرایش ژن قرار گرفته‌اند، نیاز به تزریق خون در آنها صفر و یا بسیار کاهش یافته بود. برای افراد با تالاسمی بتا یا دارای بروز انسدادهای تهدید کننده، همه به جز 2 نفر از 44 بیمار مبتلا به تالاسمی، طی 1 تا 37 ماه پیگیری پس از تجویز درمان، نیازی به یک بار تزریق خون نداشتند و 2 نفر باقیمانده 75% و 89% کاهش میزان خون مورد نیاز برای تزریق داشتند. .

به طور مشابه، همه 31 بیمار مبتلا به شکل شدید و تهدید کننده زندگی SCD هیچ بحران انسداد عروقی (حوادث تهدید کننده زندگی که در آن خون سالم از حرکت آزادانه جلوگیری می‌کند) را در 2 تا 32 ماه پیگیری پس از درمان تجربه نکردند. . همان بیماران معمولاً به طور متوسط ​​تقریباً چهار مورد از این بحران‌ها را در دو سال قبل از دریافت exacel تجربه می‌کردند.

CRISPR تنها نوع ژن درمانی نیست که تنها در چند هفته گذشته موجی از آن ایجاد شده باشد، بلکه در اوایل ماه ژوئن، گروهی از مشاوران سازمان غذا و دارو (FDA) به اتفاق آرا توصیه‌هایی را برای یک جفت ژن درمانی غیر مبتنی بر CRISPR از Bluebird Bio ارائه کردند. این درمان‌ها ژن‌های مرتبط با تالاسمی بتا و اختلال نادری به نام آدرنولوکودیستروفی مغزی (CALD) را هدف قرار می‌دهند. آدرنولوکودیستروفی مغزی، بیماری است که ماده سفید مغز را در کودکان 4 ساله از بین می‌برد، این بیماری درمان‌های کمی دارد و معمولاً طی 5 تا 10 سال منجر به مرگ می‌شود. درمان Eli-cel Bluebird به دلیل ارتباط آن با خطر بالاتر ابتلا به نوعی سرطان با مشکلات بالینی مواجه شده است، اما مشاوران به این نتیجه رسیدند که مزایای این روش درمانی هنوز برای برخی از بیماران بیشتر از خطرات آن است.

درمان همه بیماری‌های نادر، درمان HIV و بیماری‌های قلبی

حدود 20 درمان سلولی و ژنی وجود دارد (البته هیچ کدام بر اساس ویرایش ژنCRISPR  نبوده‌اند) که تا به امروز تاییدیه FDA را دریافت کرده‌اند. بر اساس برنامه توسعه دارویی NEWDIGS MIT، بیش از 60 درمان ژنی و سلولی می‌تواند تا سال 2030 در بازار ایالات متحده وجود داشته باشد. این می‌تواند منجر به دگرگونی در نحوه تفکر ما در مورد شرایط غیرقابل درمان شود، که می‌تواند با استفاده از ژن و سلول درمانی به طور بالقوه برای درمان همه چیز از بیماری‌های نادر از HIV تا بیماری قلبی به کار گرفته شوند

کشف دارو و اثرات ان یک فرآیند طولانی و غیرقابل پیش بینی است. اما تاثیری که ویرایش ژن می‌تواند در توسعه دارو و نحوه تفکر ما درباره بیماری داشته باشد، از قبل مشخص است. همانطور که جان مور، مدیر ارشد علمی در شرکت بیوتکنولوژی Horizon Discovery در سال 2016 گفت: «هدفی که ما با CRISPR دنبال می‌کنیم، این سیستم ویرایش ژنی قرار است داروهایی را که در سال 2020 منتشر می‌شوند، را توسعه دهد.

پایان مطلب/.

:REF

https://www.fastcompany.com/90762983/gene-editing-drugs-are-coming

https://www.biopharmadive.com/news/gene-therapy-editing-trends-questions-2022/617142