به گزارش پایگاه اصلاع رسانی بنیان، نوعی از ژن درمانی که دقیقاً یک قطعه کلیدی از DNA را ویرایش می‌کند، ممکن است راه جدیدی برای درمان بیماری سلول داسی شکل ارائه دهد، یک بیماری ارثی دردناک که تا حد زیادی کودکان و بزرگسالان سیاه پوست را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این درمان بر اساس یک مطالعه جدید در مجله پزشکی نیوانگلند بوده که این فرآیند را که یک فرآیند یکبار مصرف اما فشرده است، توصیف می‌کند.

تا کنون، محققان آن را تنها بر روی سه بزرگسال جوان که به شدت مبتلا به بیماری سلول داسی شکل بودند، آزمایش کرده‌اند. دکتر آکشای شارما، رهبر مطالعه، از بیمارستان تحقیقاتی کودکان سنت جود در ممفیس تن، اعلام کرده که نتایج اولیه امیدوارکننده هستند. بیماران در 6 تا 18 ماه پس از دریافت ژن درمانی شاهد کاهش حملات درد و سایر علائم بودند. یکی از بیمارانی که به طور متوسط یک حمله در هر ماه داشته است، تا نه ماه پس از درمان، هیچ حمله درد نداشته است. شارما گفت: " این یک پیشرفت بزرگ در کیفیت زندگی این بیماران است. این یافته‌ها به شواهدی اضافه می‌کند که ژن درمانی می‌تواند به بیماران سلول داسی شکل راهی برای درمان بدهد. چندین روش ژن درمانی برای این بیماری در حال توسعه است و دو روش برای تایید به سازمان غذا و داروی ایالات متحده ارائه شده است."

بیماری سلول داسی شکل

بیماری سلول داسی شکل یک اختلال ارثی است که عمدتاً افراد آفریقایی، آمریکای جنوبی یا مدیترنه‌ایی تبار را درگیر می‌کند. بر اساس گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده، از هر 365 کودک سیاه پوست، 1 نفر با این بیماری متولد می‌شود. این بیماری زمانی ایجاد می‌شود که فردی دو نسخه از یک ژن هموگلوبین غیرطبیعی را، از هر یک از والدین به ارث می‌برد. هموگلوبین یک پروتئین حامل اکسیژن در گلبول‌های قرمز است. وقتی سلول‌های خونی حاوی هموگلوبین داسی شکل هستند، شکل غیر طبیعی پیدا می‌کنند و تمایل به چسبندگی دارند. این سلول‌ها می‌توانند جریان خون را مسدود کنند و باعث ایجاد بحران درد جدی و علائم دیگر شوند. با گذشت زمان، این بیماری می‌تواند به اندام ها آسیب برساند و گاهی منجر به عوارضی مانند سکته مغزی و بیماری قلبی شود. داروهایی برای بیماری سلول داسی شکل وجود دارد که می‌تواند درد را کاهش داده و به جلوگیری از عوارض کمک کند، اما برخی از بیماران تنها با داروها جواب نمی‌گیرند. در این موارد، یک درمان بالقوه وجود دارد، پیوند سلول‌های بنیادی. در این روش، پزشکان از داروهای شیمی‌درمانی برای از بین بردن سلول‌های بنیادی مغز استخوان بیمار، که سلول‌های خونی معیوب را تولید می‌کنند، استفاده می‌کنند، سپس آن سلول‌ها با سلول‌های بنیادی یک اهدا کننده سالم جایگزین می‌شوند. شارما گفت:"  این در صورتی است که آن‌ها بتوانند اهداکننده‌ای پیدا کنند. اهداکننده ایده آل خواهر و برادری است که از نظر ژنتیکی سازگار و عاری از بیماری سلول داسی شکل باشد که معمولا یک سناریوی غیر معمول است. برای این بیماران، من فکر می‌کنم ژن درمانی تنها گزینه آینده خواهد بود."

هموگلوبین جنینی

به طور کلی، ژن درمانی برای سلول داسی شامل برداشتن برخی از سلول‌های بنیادی مغز استخوان بیماران، سپس فرستادن آن‌ها به آزمایشگاه برای اصلاح ژنتیکی است. در حالی که این اتفاق می‌افتد، بیمار تحت شیمی‌درمانی قرار می‌گیرد تا سلول‌های بنیادی معیوب باقیمانده را از بین ببرد و فضا را برای تزریق سلول‌های اصلاح شده ژنتیکی ایجاد کند. در برخی رویکردها، اصلاح ژنتیکی با قرار دادن سلول‌های بنیادی در معرض ویروسی انجام می‌شود که یک نسخه سالم از ژن معیوب هموگلوبین را وارد می‌کند. اخیراً، محققان از CRISPR-Cas9 استفاده کرده‌اند، ابزار ویرایشی که به آن‌ها امکان می‌دهد تا به‌دقت تکه‌هایی از DNA درون یک سلول را برش دهند، تا تعمیرات یا تغییرات دیگری را انجام دهند. یکی از ژن‌درمانی‌های مورد بررسی FDA، به نام exa-cel، از CRISPR-Cas9 استفاده می‌کند. تیم شارما از CRISPR نیز استفاده کرد. اما هدف ژنتیکی خاص جدید است، او توضیح داد: " محققان به دنبال ایجاد مجدد یک پدیده طبیعی بودند که در آن برخی افراد دچار یک تغییر ژنتیکی خوش‌خیم هستند که باعث می‌شود به‌جای انجام ت غییرطبیعی به هموگلوبین بالغ، به تولید هموگلوبین جنینی ادامه دهند." در افراد مبتلا به سلول داسی شکل، هموگلوبین جنینی می‌تواند جایگزین نسخه بالغ معیوب شود. برای سه بیمار در مطالعه جدید، ژن درمانی آن‌ها را تشویق به تولید پایدار هموگلوبین جنینی کرد. و در طول شش تا 18 ماه بعد، هر بیمار تنها یک حمله داشت.

ژن درمانی و آینده پیش رو

به گفته دکتر دیوید ویلیامز، رئیس هماتولوژی/انکولوژی در بیمارستان کودکان بوستون، مزیت بزرگ ژن درمانی نسبت به پیوند سلول‌های بنیادی این است که اهداکننده را از معادله خارج می‌کند. ویلیامز که در حال مطالعه ژن درمانی برای سلول داسی شکل است، گفت که این کارخطرات پیوند، مانند رد پیوند و عارضه‌ای به نام بیماری پیوند در مقابل میزبان (GvHD) را کنار می‌گذارد. به گفته ویلیامز، هنوز سؤالات بزرگی مطرح است مانند این‌که، ژن درمانی تا چه حد می‌تواند عوارض سلول داسی را معکوس کند؟ اثرات آن چقدر طول می کشد؟ آیا مسائل ایمنی در سال‌های پس از درمان مطرح می‌شود؟ شارما خاطرنشان کرد که مسائلی فراتر از آنچه آزمایشات می‌توانند نشان دهند نیز وجود دارد. او گفت که علم می‌تواند ثابت کند که ژن درمانی جواب می‌دهد، اما چند بیمار مشتاق امتحان آن خواهند بود؟ شارما گفت که مردم به طور قابل درک می‌توانند نسبت به یک درمان پزشکی جدید شک داشته باشند. به علاوه، ژن درمانی پیک نیک نیست. به گفته شارما، هنوز هم برای شیمی‌درمانی نیاز به بستری شدن در بیمارستان است و کل فرآیند، از شروع تا پایان، حدود یک سال طول می‌کشد.سپس این سوال مطرح می‌شود که چه کسی هزینه آنرا پرداخت خواهد کرد. شارما گفت: "ما نمی‌دانیم هزینه این درمان ها چقدر است، اما ممکن است بین 2 تا 3 میلیون دلار باشد." اینکه آیا بیمه‌گران این قبض را خواهند پرداخت یا خیر، باید  مشخص شود. یک مطالعه اخیر تخمین زده است که هزینه یکبار مصرف ژن درمانی بیشتر از هزینه مادام العمر درمان‌هایی است که بیماران سلول داسی شکل از جمله تزریق مکرر خون و بستری شدن در بیمارستان انجام می‌دهند. در عین حال، شارما گفت، اگر ژن درمانی بتواند بیماران را از آن درمان‌های دیگر در امان بگذارد، قیمت گذاری روی دستاوردهای کیفیت زندگی آن‌ها دشوار خواهد بود.

پایان مطلب./