به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، در طول سه دهه گذشته، پیوند خون بندناف (CBT) نقش خود را به عنوان یک منبع جایگزین سلول‌های بنیادی آلوگرافت تثبیت کرده است. اما آینده واحدهای CB ذخیره شده باید گسترش استفاده از آنها در رویکردهای پیوند به روز و توسعه برنامه‌های کاربردی جدید CB باشد. در مقایسه با خون بالغ، CB با درصد بالاتری از سلول‌های بنیادی خونساز (HSCs) و سلول‌های پیش ساز، سلول‌های ایمنی نابالغ که ظرفیت تکثیر بالایی را حفظ می‌کنند و تحمل ایمنی قوی‌تر که نیاز به تطابق HLA دقیق‌تری دارد، مشخص می‌شود. علاوه بر این، سلول‌های غیرهماتولوژیک مانند سلول‌های بنیادی مزانشیمی (MSCs) ساکن در بافت CB دارای پتانسیل بالایی در پزشکی احیاکننده و شرایط التهابی و خود ایمنی هستند.

خون بندناف (CB) و ویژگی‌های اختصاصی آن

بندناف (UC) جنین را برای جذب مواد مغذی، دفع مواد زائد و تبادل گاز به جفت متصل می‌کند. UC شامل یک ورید و دو شریان است که توسط یک ماده ژلاتینی به نام ژله وارتون محافظت می‌شود. در اصطلاح، طول UC به طور متوسط 50 سانتی متر، قطر متوسط 14 میلی متر، وزن تقریبی 40 گرم است و همراه با جفت حاوی 50 تا 200 میلی لیتر خون بند ناف (CB) است. در مقایسه با خون بالغ، CB حاوی درصد بیشتری از سلول‌های بنیادی خونساز (HSCs) است. علاوه بر این، سلول‌های ایمنی، مانند سلول‌های T و سلول‌های NK، از نظر فنوتیپی کمتر بالغ هستند. این ویژگی‌های اختصاصی CB اجازه می‌دهند تا گسترش سلول‌های خون‌ساز در شرایط in vivo و in vivo قوی‌تر و در صورت استفاده به عنوان منبع، تحمل ایمنی بیشتری داشته باشند. برای درمان‌های سلولی آلوژنیک جدا از سلول‌های خونی، سلول‌های پیش‌ساز غیرخونساز مانند سلول‌های بنیادی مزانشیمی (MSCs) را نیز می‌توان به آسانی از بخش‌های بافت CB یا CB مانند ژله Wharton که پتانسیل بالایی در پزشکی احیاکننده و تعدیل ایمنی دارند، به‌دست آورد.

محصولات سلولی مشتق شده از CB

پس از اولین پیوند موفقیت آمیز سلول‌های خونساز CB (CB-HCT) در سال 1988 و تأسیس اولین بانک عمومی CB در نیویورک در سال 1991، بیش از 100 بانک عمومی CB در سراسر جهان با میلیون‌ها واحد CB که بصورت نوع دوستانه تأسیس شد. علاوه بر این، تخمین زده شد که بیش از 4 میلیون واحد خون در بانک‌های خصوصی CB در حال انجماد هستند. علاوه بر این، CB یک محصول تحت نظارت FDA است که به الزامات نظارتی پایبند است. بنابراین، بانک‌های CB می‌توانند سلول‌های خونساز در دسترس، با کیفیت بالا و سازگار با ایمنی را برای اکثریت جمعیت فراهم کنند. CB منبع سلولی مهمی برای بیمارانی است که از اقلیت‌های نژادی یا قومیتی هستند، جایی که اهداکنندگان بزرگسال مشابه در رجیستری وجود ندارند. اگرچه CB-HCT کاربرد اصلی بانک‌های عمومی CB است، پیشرفت اخیر در سلول درمانی پتانسیل زیادی را در سایر محصولات سلولی مشتق شده از CB نشان داده است. بنابراین، بانک‌های CB منبع مهمی برای ارتقاء سریع درمان سلولی مشتق شده از CB هستند. علاوه بر بانک‌های عمومی خون بند ناف، بانک‌های خصوصی خون بندناف امکان ذخیره و استفاده از سلول‌های اتولوگ را برای استفاده در آینده ارائه می‌دهند. با این حال، حفظ سلول‌های خون بند ناف در بدو تولد برای استفاده شخصی چالش‌های متعددی را به همراه دارد. اولاً، احتمال نیاز به CB-HCT، که در حال حاضر تنها مورد تایید FDA برای سلول‌های CB است، برای افرادی که سابقه خانوادگی اختلالات خونی ندارند، بسیار کم است و تخمین زده می‌شود که حدود 1 در 20000 در طول زندگی آنها باشد. علاوه بر این، CB-HCT اتولوگ کمتر از CB-HCT آلوژنیک در درمان بدخیمی‌ها به دلیل عدم وجود اثر GvL موثر است. ثالثاً، مقادیر سلول‌های اتولوگ تک واحدی ذخیره شده ممکن است برای درمان سلولی کافی نباشد. در نهایت، تأثیر انجماد طولانی مدت بر عملکرد سلول‌های CB نامشخص است. در حالی که نتایج پیوند زمانی که سلول‌های CB تا 10 سال انجماد می‌شوند بی‌تأثیر به نظر می‌رسند، حفظ طولانی‌تر ممکن است بر زنده ماندن سلول‌های CB تأثیر بگذارد. در ادامه به درمان‌های مبتنی بر سلول‌های مشتق از خون بند ناف اشاره شده است.

 درمان‌های مبتنی بر سلول T مشتق از خون بند ناف

سلول‌های T CB یک جمعیت متمایز سلولی با مشخصات بیان ژنی و ویژگی‌های عملکردی متفاوت هستند. CB دارای درصد بالایی از سلول‌های حافظه مرکزی T CD8+CCR7+ (TCM) است که با افزایش واکنش‌های ضد توموری از طریق افزایش محل سکونت تومور و افزایش سریع عملکرد سیتوتوکسیک، آن را به منبعی عالی برای درمان‌های مبتنی بر سلول T تبدیل می‌کند. به طور ایده آل این سلول برای درمان‌های آلوژنیک مناسب است. در سال‌های اخیر شاهد توسعه سریع درمان با سلول‌های T با گیرنده آنتی ژن کایمریک (CAR) بوده‌ایم که اثربخشی بالینی برتری را به‌ویژه در بدخیمی‌های سلول B نشان داده است.

درمان‌های مبتنی بر سلول NK مشتق از CB

سلول های NK بخشی از سیستم ایمنی ذاتی هستند که سلول های بدخیم یا آلوده به ویروس را هدف قرار می دهند. برخلاف سلول‌های T، سلول‌های NK ویژگی خاصی برای آنتی‌ژن خاصی ندارند. هنگامی که بیان HLA به دلیل عفونت کاهش می‌یابد، یا زمانی که سلول‌های NK در شرایط آلوژنیک استفاده می‌شوند، سیگنال‌های مهاری ضعیف می‌شوند و سلول‌های NK فعال می‌شوند. در حالی که سلول‌های NK عامل اصلی واکنش‌های اولیه پیوند در مقابل لوسمی هستند، آنها حتی با عدم تطابق HLA ، باعث GvHD نمی‌شوند و آنها را به منبعی ایده‌آل برای سلول‌درمانی سازگار آلوژنیک تبدیل می‌کند. بنابراین، درمان‌های آلوژنیک سلول NK به ویژه با استفاده از منبع CB، در سال‌های اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده است.

درمان با سلول‌های بنیادی مشتق شده از CB

رایج ترین کاربرد CB بانکی استفاده به عنوان منبعی برای HCT آلوژنیک است. سلول‌های بنیادی خونساز CB توانایی بیشتری برای خود نوسازی و تکثیر نسبت به سلول‌های بنیادی مغز استخوان دارند. علاوه بر این، تاکنون به خاطر وضعیت تحمل ایمنی و فرکانس پایین سلول‌های T آلوراکتیو در پیوند، ً بروز کمتر GVHD و تطابق HLA در پیوند مشاهده شده است. کارآزمایی آینده‌نگر BMT CTN 1101 که اخیراً منتشر شده است، نشان داد که در مقایسه با HCT هاپلودیکال با سیکلوفسفامید پس از پیوند، dCB-HCT دارای نرخ‌های مشابهی از GVHD بوده است.

سلول‌های بنیادی مزانشیمی مشتق از بند ناف

سلول بنیادی مزانشیمی مشتق از بند ناف (MSCs) پیش‌سازهای اطراف عروقی چند توانی هستند که می‌توانند به سلول‌های استخوان‌ساز، چربی‌زایی، میوژنیک یا غضروفی تمایز پیدا کنند و آنها را به منبعی ایده‌آل برای پزشکی احیاکننده تبدیل کنند. علاوه بر این، سلول‌های بنیادی مزانشیمی به عنوان بخشی از ریزمحیط کنام مغز استخوان، دارای خواص تعدیل کننده ایمنی با ترشح سیتوکین‌ها، کموکاین‌ها و وزیکول‌های خارج سلولی هستند که پتانسیل بالایی در درمان شرایط التهابی یا خودایمنی ایجاد می‌کنند. اگرچه سلول‌های بنیادی مزانشیمی را می‌توان از بافت‌های بالغ مانند مغز استخوان یا بافت چربی به دست آورد، ولی سلول‌های بنیادی مزانشیمی مشتق شده بندناف دارای مزایای سهولت در برداشت، افزایش پتانسیل تمایزی و تکثیری هستند.

با پیشرفت اخیر در علم سلولی، CB پتانسیل بزرگ و منحصر به فردی را در انواع مختلف سلول درمانی نشان داده است. با این حال، اکثر مطالعات بالینی در مراحل اولیه هستند. پیشرفت‌های بیشتری برای تسهیل درمان‌های سلولی مشتق شده از CB بیشتر در بازار مورد نیاز است. علاوه بر این، بسیاری از محصولات سلولی مشتق شده از CB به عنوان محصولات دارویی پیشرفته (ATMPs) هم در ایالات متحده و هم در اتحادیه اروپا به دلیل دستکاری‌های بیولوژیکی بیش از حداقل یا قابل توجه در سلول‌های CB تنظیم می‌شوند. اگرچه چارچوب‌های نظارتی برای اطمینان از ایمنی و کیفیت محصولات سلولی نصب شده‌اند، ولی پیچیدگی الزامات نظارتی چالش‌های مهمی را به‌ویژه برای محققان دانشگاهی که فاقد منابع لازم برای برآورده کردن آنها هستند، تحمیل می‌کند.

پیشرفت سلول درمانی مبتنی بر خون بند ناف در ایران

در ایران تاکنون گروهی از محققان موفق شده اند که با استفاده از سلول‌های تک‌هسته‌ای خون بند‌ناف (UCB-MNC) و سلول‌های بنیادی مزانشیمی (MSCs) مشتق از بافت بندناف برای کودکان مبتلا به فلج مغزی استفاده کننده و به نتایج درمانی خوبی هم رسیده اند.  دو کارآزمایی بالینی دیگر نیز برای درمان بیماری‌های مزمن MS و ALS با استفاده از تزریق سلول‌های بنیادی مزانشیمی تهیه شده در بانک زیستی مرکز atmp رویان و تهیه شده از خون بند ناف در شرکت فن آوری بن یاخته‌های رویان در حال انجام است.

پایان مطلب/.