دکتر امیر امیری یکتا متخصص ژنتیک پزشکی، عضو هیئت علمی گروه ژنتیک پژوهشگاه رویان و دبیر علمی پانزدهمین مدرسه تابستانی رویان در گفتگو با خبرنگار سایت بنیان در خصوص اهمیت علم اصلاح ژنوم صحبت کردند و گفتند با توجه به اهمیت ترویج علم اصلاح ژنوم، دنیا در حال سرمایه گذاری برروی آن است، بنابراین ما با این عنوان "ویرایش ژنوم" این دوره از مدرسه تابستانی را برگزار کردیم. هدف این بود که دانشجویان در مقاطع تحصیلی کارشناسی، کارشناسی ارشد، دکتری با این مباحث و آخرین دستاوردهای این زمینه آشنا شوند.در همین راستا اساتیدی از اکثر نقاط کشور در این کنگره حضور داشتند بخصوص ما یک میهمان ویژه در زمینه ویرایش ژنوم با سیستم کریسپر از کشور مالزی داشتیم، خدارو شکر ما توانستیم به آن هدفی که داشتیم تا حدود زیادی دست یابیم.

اهمیت اصلاح ژنوم

امیری یکتا در ابتدا از اهمیت اصلاح ژنوم گفتند، اصلاح ژنوم یک علمی است که چندین سال است روی آن کار می‌شود چون یک سری از بیماری‌ها هستند که حاصل نواقص ژنتیکی هستند و با داروهای شیمیایی قابل درمان نیستند، بنابراین باید به سمت ریشه ای درمان کردن این بیماری‌ها رفت یعنی به سمت اصلاح ژن ایجاد کننده بیماری رفت. دانشمندان سال‌های زیادی است که در این حوزه برای درمان بیماری‌های تک ژنی کارمی‌کنند و اکنون نیز با تکنبک های جدید در علم ویرایش ژنوم به نتایج تحقیقاتی و بالینی خوبی هم رسیده اند. یکی از این روش های جدید و پرکاربرد، تکنیک Crisper /Cas9 است که یکی از بروزترین روش‌های ژن درمانی است که مدام در حال به روز شدن می‌باشد و مقالات زیادی در این حوزه تاکنون منتشر شده است، ولی علیرغم مزایای بسیار زیاد این روش، چالش های بسار زیادی دارد، زیرا دستکاری ژنتیکی کاری بسیار خطرناک و پرهزینه است و به همین سبب تحقیقات بر روی آن بسیار طولانی شده است و دیر به خدمات بالین می‌رسد، خب طبیعی است چون با ژنوم انسان سروکارداریم پس نمی‌توان خیلی راحت این آرمایش‌ها را بررسی  و تکرارکرد تا به نتیجه رسید.بنابراین باید برای تایید هریافته تحقیقات زیادی انجام شود.

محورهای مدرسه تابستانی رویان

امیری یکتا درادامه توضیحاتی در خصوص روند اجرای برنامه داشتند و گفتند، کل مدرسه در 4 روز برگزار شد که در این دوره حدود 16 سخنران داشتیم که همه از اساتید صاحب نام این حوزه در کشور بودند همچنین 250 شرکت کننده داشتیم که خدا را شکر استقبال خوبی شده بود و در کنار این کار ما برای دانش آموزان در این زمینه برگزار کردیم تا با روشهای مختلف اصلاح ژنوم و نحوه دستورزی و دستکاری ژنوم آشنا شوند، که این کار با کمک سرکار خانم دکتر کیانی و مرکز سلولهای بنیادی برای همه برگزار شد. به طور مختصرروز اول به معرفی تاریخچه اصلاح ژنوم اختصاص داشت و در این خصوص اساتیدی از دانشگاه تهران، دانشگاه شهید بهشتی و همچنین رئیس پزشکی بازساختی جناب آقای عارفیان سخنرانی داشتند. روز دوم مربوط به چالش‌های ورود به حوزه ژن درمانی بوده که در این خصوص نیز اساتیدی از متخصصان دامپزشکی در ارتباط با ایجاد حیوانات تراریخته و اخلاق کار با حیوانات به سخنرانی پرداختند. در روز سوم به ژن درمانی در بالین پرداختیم که این روز و سخنرانی‌های آن مورد استقبال قرار گرفت و در روز آخر، به کاربرد این روش در تولید گیاهان تراریخته پرداخته شد. برنامه روزانه دوقسمت تئوری و عملی را شامل می‌شد که در قسمت عملی سعی کردیم هر آنچه در قسمت تئوری گفته شده بود بصورت عملی به نمایش بگذاریم تا بتوانیم فهم مطالب را تسهیل کنیم. بنابراین در کنار سخنرانی‌های روزانه یک سری کارگاه‌های عملی هم داشتیم. در واقع در این دوره تلاش داشتیم کاربردهای مختلف ویرایش ژنوم را در زمینه های کشاورزی، صنعت، پزشکی و تحقیقات نشان دهیم.

معرفی گروه تحقیقاتی

امیری یکتا به معرفی گروه خودپرداختند، تخصص بنده ژنتیک پزشکی است و در گروهی که تشکیل دادیم به دنبال علت یابی ژنتیکی بیماری‌های انسانی برپایه توالی یابی نسل جدید هستیم تا بتوانیم ژن‌های جدید و عامل بیماری را با تکنیک‌های جدید در حوطه ویرایش ژنوم معرفی کنیم، با توجه به محل کاری که داریم در زمینه بیماری‌های مرتبط با  ناباروری و سرطان‌های مربوطه فعالیت داریم و تاکنون نیز پیشرفت‌های خیلی خوبی  حاصل شده است، به موازات این کار در زمینه بیوتکنولوژی پزشکی نیز کار می‌کنیم، بدیهی است که با این روش به مدل سازی حیوانات و رده‌های سلولی با تکنیک‌های بروز اصلاح ژنوم از جمله کریسپر می‌پردازیم، تا بتوانیم آنها را را برای مطالعات عملکردی بکار گیریم. در کنار این کار در زمینه‌ تولید داروهای نوترکیب نیز فعالیت داریم، به عنوان مثال، گروه ما در حوزه فعالیت بیوتکنولوژی روی رده سلولی CHO ( مهمترین رده تولید داروی نوترکیب ) کار می‌کند و تاکنون نیز 4 رده سلولی ساختیم که 2 رده سلولی تولیدکننده اریتروپویتین بوده است و 2 رده دیگر به دنبال تولید داروی Aranesp برای درمان کم خونی در بیماران مزمن کلیوی یا بیماران مبتلا  HIV و بیماران سرطانی تحت شیمی درمانی و جراحی قابل استفاده است. ما اکنون برای اولین بار در ایران به دنبال تولید این دارو هستیم چون در دنیا تولید شده است. درحال حاضر در مرحله پیش صنعتی کردن این پروژه هستیم. بنابراین برای رسیدن دارو به مرحله عرضه به بازار و فروش راه زیادی در پیش است.

موضوعات بررسی شده توسط سخنرانان

ایشان به موضوعات ارائه شده در مدرسه نیز اشاره ای کردند و گفتند، در روز اول خانم دکتر مصداقی از دانشگاه شهید بهشتی که پزشک و متخصص در زمینه درمان بیماری ژنتیکی  SCID (Severe combined immunodeficiency) یا نقص ایمنی ترکیبی شدید بودند و در این خصوص نیز با مرکزرو بیمارستان های زیادی نیز همکتاری دارند. این بیماری ناشی از نقص ایمنی ارثی (PIDD) است که معمولاً در دوران شیرخوارگی منجر به افت شدید سیستم ایمنی بدن می‌شود؛ این اختلال تا جایی پیش می‌رود که بدن دیگر قادر به مقابله با عفونت‌های خفیف هم نخواهد بود. خانم کامیتا از مالزی با تکنیک کریسپر برای درمان بیماری ویروسی HIV بر روی سلول و موش کار می‌کنند، بنابراین درخصوص آخرین یافته‌های خود دراین خصوص صحبت کردند. آقای دکتر وثوق از پژوهشگاه رویان نیز درباره الیگونوکلئوتید درمانی در بیماران صحبت کردند، اینکه چطورمی‌توان یک الیگونوکلئوتید حذف شده یا دچار جهش شده را در یک سلول درمان کرد. خانم دکتر دوامی که هیئت علمی موسسه پاستور بودند به نتایج خود در خصوص استفاده از تکنیک کریسپر برای تولید رده‌های سلولی تولید کننده پروتئین‌ها و داروهای نوترکیب صحبت کردند.

 سخن پایانی

در پایان آقای دکتر فرمودند که دنیا خیز بزرگی در این زمینه برداشته است تا برای تشخیص و درمان بیماری‌ها از جمله ناباروری قدمی برداشته باشد. تاکنون نیز رشد و پیشرفت زیادی در زمینه تشخیص و درمان بیماری‌ها داشته است. بنابراین این روش درمانی جدید می‌تواند در ژن درمانی‌های نوین بکار گرفته شود و تاکنون نیز یافته‌های کسب شده در این حوزه امید قوی در جامعه علمی ایجاد کرده که در یک دهه آینده بتواند بیماری‌ها را با این روش‌های نوین درمان کند.

پایان مطلب/.