به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، پیوند خون بندناف (Cord Blood Transplantation) به‌عنوان یکی از روش‌های نوین در درمان بسیاری از بیماری‌های خونی و ژنتیکی مورد توجه قرار گرفته است. خون بندناف حاوی سلول‌های بنیادی خونساز است که توانایی بازسازی سیستم ایمنی و خونساز بدن را دارند. در این میان، نقش HLA (Human Leukocyte Antigen) در موفقیت این پیوندها بسیار حیاتی است. HLA‌ها پروتئین‌هایی هستند که بر سطح سلول‌های بدن بیان می‌شوند و نقش مهمی در شناسایی سلول‌های خودی از بیگانه دارند. در این مقاله به بررسی نقش HLA در پیوند خون بندناف پرداخته می‌شود.

۱. تطابق HLA و موفقیت پیوند

تطابق HLA بین دهنده و گیرنده یکی از عوامل کلیدی در موفقیت پیوندهای خونساز است. عدم تطابق HLA می‌تواند منجر به واکنش‌های ایمنی شدید مانند بیماری پیوند علیه میزبان (Graft-versus-host disease) شود. در پیوند خون بندناف، تطابق HLA به‌ویژه در مواردی که از دهندگان غیرخویشاوند استفاده می‌شود، از اهمیت بیشتری برخوردار است. برخلاف پیوند مغز استخوان که نیاز به تطابق نزدیک HLA دارد، در پیوند خون بندناف، به دلیل وجود سلول‌های ایمنی نابالغ، احتمال وقوع GVHD کمتر است. اما همچنان تطابق بیشتر HLA با افزایش موفقیت پیوند همراه است.

۲. محدودیت‌های بانک‌های خون بندناف و  HLA

یکی از چالش‌های اساسی در پیوند خون بندناف، محدودیت در تعداد نمونه‌های ذخیره‌شده در بانک‌های خون بندناف و تنوع ژنتیکی محدود آنهاست. این مسئله می‌تواند یافتن دهنده‌ای با تطابق کامل HLA را دشوار کند، به‌ویژه برای افراد با پیشینه‌های قومی و نژادی متفاوت. بانک‌های خون بندناف در تلاشند تا با افزایش تعداد نمونه‌های ذخیره‌شده و همچنین ارتقاء تنوع ژنتیکی آنها، این چالش را کاهش دهند.

۳. روش‌های جدید برای بهبود تطابق HLA

تحقیقات اخیر در زمینه ژنتیک و ایمونولوژی به بهبود روش‌های تطابق HLA و کاهش خطرات مرتبط با آن کمک کرده‌اند. یکی از این روش‌ها، استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته ژنتیکی مانند توالی‌یابی نسل جدید (Next-generation sequencing) برای تشخیص دقیق‌تر و سریع‌تر تطابق HLA است. این تکنولوژی‌ها نه تنها به شناسایی دقیق‌تر آلل‌های HLA کمک می‌کنند، بلکه می‌توانند در انتخاب بهینه‌ترین دهنده برای گیرنده نقش مهمی ایفا کنند.

۴. اهمیت HLA در پیوندهای دوگانه و چندگانه

در برخی موارد، از پیوندهای دوگانه یا چندگانه خون بندناف استفاده می‌شود، به‌ویژه زمانی که یک نمونه خون بندناف به تنهایی دارای تعداد کافی سلول‌های بنیادی نباشد. در این نوع پیوندها، تطابق HLA بین نمونه‌های مختلف خون بندناف و گیرنده اهمیت زیادی دارد. تحقیقات نشان داده‌اند که تطابق HLA حتی در پیوندهای دوگانه می‌تواند میزان موفقیت و کاهش عوارض جانبی را بهبود بخشد.

۵. نقش HLA در کاهش خطر رد پیوند

یکی از مسائل مهم در هر نوع پیوند، خطر رد پیوند (Graft rejection) است. HLA‌ها به‌عنوان شناسنامه ژنتیکی سلول‌ها عمل می‌کنند و هرگونه عدم تطابق می‌تواند منجر به رد پیوند شود. در پیوند خون بندناف، این مسئله به دلیل حجم کم سلول‌های T و عدم بلوغ سیستم ایمنی دهنده کمتر است، اما همچنان نقش HLA در کاهش خطر رد پیوند و بهبود بقای پیوند بسیار مهم است.

چندین آلل از مولکول‌های HLA به طور خاص در پیوند خون بندناف اهمیت دارند. این آلل‌ها عبارت‌اند از:

۱. HLA-A: این آلل یکی از اجزای HLA کلاس I است که نقش مهمی در شناسایی سلول‌های خودی از غیرخودی توسط سیستم ایمنی ایفا می‌کند.

۲.  :HLA-B از کلاس I است و به‌عنوان یکی از متغیرترین آلل‌ها، نقش کلیدی در پاسخ‌های ایمنی دارد.

 ۳. HLA-C : یکی دیگر از مولکول‌های HLA کلاس I است که در پیوندها اهمیت زیادی دارد، به ویژه در کنترل پاسخ‌های ایمنی و کاهش خطر رد پیوند.

۴. HLA-DRB1:  این آلل از کلاس II است و به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل در پیوند سلول‌های بنیادی خون بندناف شناخته می‌شود. تطابق HLA-DRB1 بین دهنده و گیرنده می‌تواند به‌طور قابل توجهی بر موفقیت پیوند تأثیر بگذارد.

۵. HLA-DQB1: این آلل نیز از کلاس II است و در همکاری با HLA-DRB1 نقش مهمی در ارائه آنتی‌ژن‌ها و تنظیم پاسخ‌های ایمنی ایفا می‌کند.

عواقب عدم تطابق HLA در پیوند خون بندناف

عدم تطابق HLA بین دهنده و گیرنده می‌تواند منجر به عواقب مختلفی شود که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:

۱.بیماری پیوند علیه میزبان (GVHD) : یکی از مهم‌ترین عوارض ناشی از عدم تطابق HLA، بروز بیماری پیوند علیه میزبان است. در این بیماری، سلول‌های ایمنی دهنده به سلول‌های بدن گیرنده حمله می‌کنند. اگرچه خطر GVHD در پیوند خون بندناف کمتر از پیوند مغز استخوان است، اما همچنان در مواردی که تطابق HLA کمتر است، این خطر وجود دارد.

۲.رد پیوند: یکی دیگر از عواقب احتمالی عدم تطابق HLA، رد پیوند است. در این حالت، سیستم ایمنی گیرنده سلول‌های پیوندی را به عنوان عامل بیگانه شناسایی کرده و آن‌ها را از بین می‌برد. رد پیوند می‌تواند منجر به شکست کامل پیوند و نیاز به تکرار پیوند شود.

۳. کاهش کارایی پیوند: در مواردی که تطابق HLA کامل نیست، ممکن است کارایی پیوند کاهش یابد و گیرنده نتواند به طور کامل از فواید پیوند بهره‌مند شود. این مسئله می‌تواند منجر به بروز عوارض طولانی‌مدت یا نیاز به درمان‌های مکمل شود.

۴. تأخیر در بازسازی سیستم ایمنی: تطابق کمتر HLA ممکن است منجر به تأخیر در بازسازی سیستم ایمنی گیرنده شود. این مسئله می‌تواند خطر عفونت‌ها و دیگر عوارض را افزایش دهد.

مطالعات اخیر و آینده‌نگری

۱. مطالعات بر روی گروه‌های نژادی مختلف

تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که برخی گروه‌های نژادی و قومی به دلیل تنوع ژنتیکی خاص خود، نیاز به تطابق‌های دقیق‌تر HLA دارند. به‌عنوان مثال، مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۲ نشان داد که افراد آسیای جنوبی و آفریقایی به دلیل تنوع ژنتیکی بیشتر، نیاز به تطابق‌های دقیق‌تر HLA در پیوند خون بندناف دارند تا خطر GVHD و رد پیوند کاهش یابد.

۲. استفاده از تکنولوژی‌های نوین در بهبود تطابق HLA

با پیشرفت‌های فناوری و معرفی روش‌های جدید مانند ویرایش ژنوم با استفاده از CRISPR/Cas9، امکان ایجاد تطابق‌های مصنوعی HLA و کاهش خطرات پیوند در آینده‌ای نزدیک وجود دارد. این تکنولوژی‌ها می‌توانند نه تنها به افزایش موفقیت پیوندها کمک کنند، بلکه به افزایش تعداد نمونه‌های قابل استفاده در بانک‌های خون بندناف نیز منجر شوند.

۳. پژوهش‌های بالینی در بهبود نتایج پیوند

پژوهش‌های بالینی زیادی در سال‌های اخیر به بررسی تأثیرات مختلف تطابق HLA بر نتایج پیوند خون بندناف پرداخته‌اند. به‌عنوان مثال، مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۱ نشان داد که استفاده از نمونه‌های خون بندناف با تطابق بالاتر HLA می‌تواند بهبود چشمگیری در بقای بلندمدت گیرندگان ایجاد کند.

نتیجه‌گیری

نقش HLA در پیوند خون بندناف یکی از عوامل حیاتی در موفقیت و بهبود نتایج این نوع پیوندها است. تطابق دقیق HLA می‌تواند به کاهش خطرات مرتبط با پیوند، مانند بیماری پیوند علیه میزبان و رد پیوند، کمک کند و در عین حال، به افزایش بقای بلندمدت گیرندگان منجر شود. با توجه به پیشرفت‌های اخیر در تکنولوژی‌های ژنتیکی و ایمونولوژیکی، انتظار می‌رود که در آینده‌ای نزدیک، امکان بهبود تطابق‌های HLA و افزایش موفقیت پیوندهای خون بندناف فراهم شود.

پایان مطلب./