به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، مالاریا یکی از قدیمی‌ترین بیماری‌های عفونی در جهان است که از طریق انگل Plasmodium و توسط پشه‌های ماده Anopheles به انسان منتقل می‌شود. این بیماری به‌رغم تلاش‌های جهانی برای کنترل آن، هنوز یکی از چالش‌های اصلی سلامت عمومی به شمار می‌رود و سالانه میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان مبتلا می‌کند. بر اساس آمارهای سازمان جهانی بهداشت (WHO) در سال 2021، بیش از 247 میلیون نفر به مالاریا مبتلا شدند و حدود 619,000 نفر جان خود را از دست دادند. نیمی از جمعیت جهان هنوز در معرض خطر این بیماری قرار دارند، به‌ویژه در مناطق گرمسیری آفریقا و آسیا.

شیوع جهانی مالاریا

میزان شیوع مالاریا بسته به شرایط جغرافیایی، اجتماعی و اقتصادی بسیار متفاوت است. کشورهای واقع در جنوب صحرای آفریقا بیشترین تعداد مبتلایان را به خود اختصاص می‌دهند. از جمله مهم‌ترین عواملی که به شیوع گسترده مالاریا در این مناطق کمک می‌کنند، می‌توان به زیرساخت‌های ضعیف بهداشتی، فقر، شرایط آب و هوایی مساعد برای تکثیر پشه‌ها و مقاومت انگل به داروهای ضد مالاریا اشاره کرد. تغییرات اقلیمی نیز یکی از عوامل کلیدی در گسترش مناطق آسیب‌پذیر به شمار می‌آید. افزایش دما و تغییرات بارشی باعث می‌شود که مناطق جدیدتری برای زیست و تکثیر پشه‌های ناقل مالاریا فراهم شود، و در نتیجه جمعیت بیشتری در معرض خطر این بیماری قرار بگیرند.

تأثیر مالاریا بر زنان باردار و جنین

یکی از گروه‌های آسیب‌پذیر در برابر مالاریا، زنان باردار هستند. سیستم ایمنی زنان در دوران بارداری تضعیف می‌شود و در نتیجه آنها بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند. عفونت مالاریا در دوران بارداری می‌تواند عوارض جدی از جمله زایمان زودرس، کم‌وزنی نوزاد، سقط جنین و حتی مرگ مادر را به دنبال داشته باشد. یکی از جدی‌ترین پیامدهای ابتلا به مالاریا در زنان باردار، آلودگی جفت به انگل است که می‌تواند جریان خون به جنین را مختل کند و باعث سوءتغذیه و مشکلات رشدی شود. طبق مطالعات جدید، زنان باردار در کشورهای مبتلا به مالاریا با خطر بالایی از کم‌خونی مواجه هستند. کم‌خونی شدید می‌تواند توانایی بدن مادر برای تأمین اکسیژن کافی به جنین را کاهش داده و منجر به مشکلات جدی در دوران بارداری شود. در بسیاری از موارد، حتی اگر مادر و جنین از مالاریا جان سالم به در برند، سلامت طولانی‌مدت آنها به خطر می‌افتد، و نوزادان متولد شده از مادران مبتلا به مالاریا ممکن است با تأخیر در رشد جسمی و ذهنی مواجه شوند .

تاریخچه واکسن‌های مالاریا

تلاش برای تولید واکسنی مؤثر علیه مالاریا از دهه‌ها پیش آغاز شده است. واکسن RTS,S/AS01 که در سال 2021 تأیید شد، اولین واکسن تأیید شده در برابر مالاریا بود. این واکسن با هدف محافظت از کودکان زیر ۵ سال در مناطق پرخطر طراحی شده بود. با‌این‌حال، اثربخشی این واکسن در بهترین حالت حدود 40 درصد بود و نیاز به چهار دوز برای ایجاد حفاظت نسبی داشت، که آن را در مقایسه با واکسن‌های دیگر بیماری‌ها، کم‌اثرتر نشان می‌داد.

واکسن جدید R21/Matrix-M

در سال 2023، سازمان جهانی بهداشت واکسن جدیدی به نام R21/Matrix-M را تأیید کرد. این واکسن که توسط دانشگاه آکسفورد توسعه یافته است، توانسته در آزمایش‌های بالینی تا 77 درصد از موارد ابتلا به مالاریا را کاهش دهد. واکسن R21  از سه دوز تشکیل شده است و این میزان از اثربخشی نسبت به واکسن RTS,S پیشرفت قابل توجهی محسوب می‌شود. همچنین این واکسن در مناطق با شیوع بالا نیز کارآیی خود را به اثبات رسانده است. یکی از بزرگ‌ترین مزایای این واکسن نسبت به نسخه قبلی، نیاز به دوزهای کمتر و اثربخشی بیشتر است که می‌تواند فرایند واکسیناسیون را آسان‌تر و مقرون به صرفه‌تر کند.

مقایسه واکسن‌های RTS,S و R21

واکسیناسیون یکی از مهم‌ترین راهکارهای پیشگیری از مالاریا است، اما تفاوت‌های کلیدی میان واکسن‌های موجود نشان می‌دهد که هنوز نیاز به بهبود و پیشرفت در این زمینه وجود دارد. واکسن RTS,S/AS01 اولین واکسن تأیید شده بود، اما تنها حدود 40 درصد از موارد ابتلا را کاهش می‌داد. این واکسن به چهار دوز نیاز داشت و اثربخشی آن در مناطق مختلف جهان متفاوت بود. در مقابل، واکسن R21 با اثربخشی 77 درصد و نیاز به تنها سه دوز، گزینه بهتری برای واکسیناسیون گسترده در مناطق با شیوع بالا به شمار می‌رود.

چالش‌های اجرایی و توزیع واکسن‌ها

یکی از بزرگترین موانع در راه مبارزه با مالاریا، مشکلات اجرایی و توزیع واکسن‌ها در مناطق با شیوع بالا است. بسیاری از کشورهایی که بیشترین میزان ابتلا را دارند، از زیرساخت‌های بهداشتی ضعیف و کمبود منابع مالی رنج می‌برند. علاوه‌بر‌این، آگاهی پایین درباره اهمیت واکسیناسیون و همچنین مقاومت برخی گروه‌های اجتماعی به دریافت واکسن، اجرای موفقیت‌آمیز برنامه‌های واکسیناسیون را دشوار می‌کند. برای مثال، توزیع واکسن RTS,S در مناطق دورافتاده و روستایی آفریقا به دلیل عدم دسترسی به مراکز بهداشتی مناسب و همچنین نیاز به چهار دوز، چالش‌های زیادی به همراه داشت. در مقایسه، واکسن R21 با نیاز به دوزهای کمتر و اثربخشی بالاتر می‌تواند راهکاری مناسب‌تر برای مناطق فقیر و دورافتاده باشد. با‌این‌‌حال، همچنان نیاز به همکاری‌های بین‌المللی و سرمایه‌گذاری‌های بیشتر در زمینه زیرساخت‌های بهداشتی و توزیع واکسن‌ها وجود دارد.

تأثیر اقتصادی و اجتماعی مالاریا

مالاریا تنها یک بحران بهداشتی نیست؛ بلکه تأثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد و جامعه دارد. کشورهایی که با شیوع گسترده مالاریا مواجه هستند، اغلب با کاهش بهره‌وری کارگران و افزایش هزینه‌های درمانی روبرو می‌شوند. این بیماری سالانه میلیاردها دلار ضرر اقتصادی به کشورهای آفریقایی وارد می‌کند، زیرا افراد مبتلا به مالاریا نمی‌توانند به کار یا مدرسه بروند و هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی فشار مضاعفی بر بودجه‌های محدود این کشورها وارد می‌کند. طبق مطالعات منتشر شده، مالاریا در برخی از کشورها بیش از ۱ درصد از تولید ناخالص داخلی را کاهش داده و به‌طور مستقیم بر روند توسعه اقتصادی آنها تأثیر گذاشته است. کاهش نرخ ابتلا به مالاریا نه تنها سلامت جامعه را بهبود می‌بخشد بلکه می‌تواند منجر به رشد اقتصادی و بهبود استانداردهای زندگی شود.

تغییرات اقلیمی و تأثیر آن بر شیوع مالاریا

تغییرات اقلیمی یکی از عوامل مهم در گسترش مناطق تحت تأثیر مالاریا است. افزایش دما و تغییرات بارشی می‌تواند باعث گسترش زیستگاه پشه‌های ناقل مالاریا به مناطق جدید شود. مناطقی که پیش از این به دلیل شرایط آب‌وهوایی مناسب برای تکثیر پشه نبودند، ممکن است با شیوع مالاریا روبرو شوند. این مسئله تهدیدی جدی برای مناطق معتدل‌تر و کشورهایی است که تا پیش از این از مالاریا در امان بودند. تغییرات اقلیمی همچنین می‌تواند مقاومت پشه‌ها به حشره‌کش‌ها و داروها را افزایش دهد که مبارزه با این بیماری را پیچیده‌تر می‌کند. بنابراین، علاوه‌بر توسعه واکسن‌های جدید، نیاز به اقدامات پیشگیرانه و برنامه‌های جامع برای مقابله با تغییرات اقلیمی و اثرات آن بر گسترش مالاریا احساس می‌شود.

نتیجه‌گیری

مالاریا همچنان یک چالش عظیم برای سلامت عمومی، به‌ویژه در کشورهای با زیرساخت‌های ضعیف است. پیشرفت‌های اخیر در توسعه واکسن‌ها مانند واکسن R21/Matrix-M، امیدهای تازه‌ای را برای کنترل و کاهش شیوع این بیماری به‌ویژه در میان گروه‌های آسیب‌پذیر مانند کودکان و مادران باردار به وجود آورده است. اما، برای ریشه‌کنی کامل مالاریا، واکسیناسیون به‌تنهایی کافی نیست و باید بهبود زیرساخت‌های بهداشتی، مقابله با تغییرات اقلیمی و گسترش برنامه‌های پیشگیرانه به عنوان راهکارهای مکمل مورد توجه قرار گیرد.

پایان مطلب./