به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD) یکی از شایع‌ترین اختلالات روان‌پزشکی در کودکان است که می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی بگذارد. درادامه به بررسی جامع ADHD، از علائم و علل آن تا نرخ شیوع، رابطه آن با وزن از تولد تا نوجوانی و روش‌های درمانی موجود می‌پردازیم.

ADHD چیست؟

بیماریADHD یک اختلال عصبی‌تحولی است که در کودکان و گاهی تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. این اختلال به صورت اصلی در سه زیرگروه دیده می‌شود:

• نوع بی‌توجهی غالب: مشکلات عمده شامل عدم تمرکز، فراموشی، بی‌نظمی و دشواری در پیگیری وظایف است.
• نوع بیش‌فعالی-تکانشی غالب: این افراد با رفتارهای بیش‌فعال، مانند دویدن یا صحبت کردن مداوم و نیز تکانشگری، مانند انجام کارهایی بدون فکر کردن به عواقب آن، مشخص می‌شوند.
• نوع ترکیبی: ترکیبی از بی‌توجهی و بیش‌فعالی-تکانشی.

علائم ADHD

علائم ADHD به طور کلی در دوران کودکی نمایان می‌شوند، معمولاً قبل از ۱۲ سالگی، و شامل موارد زیر هستند:

ناتوانی در تمرکز و توجه به جزئیات.

بی‌قراری یا عدم توانایی در نشستن آرام.

دشواری در پیگیری دستورات یا تکمیل وظایف.

حواس‌پرتی مداوم توسط محرک‌های خارجی.

ناتوانی در انتظار نوبت یا وقفه انداختن در مکالمات.

این علائم ممکن است در خانه، مدرسه یا محیط‌های اجتماعی به وضوح مشاهده شوند و عملکرد کودک را مختل کنند.

علل ADHD

علت دقیق ADHD هنوز ناشناخته است، اما تحقیقات نشان داده‌اند که این اختلال یک بیماری پیچیده با عوامل متعدد ژنتیکی، محیطی و بیولوژیکی است.

عوامل ژنتیکی: سابقه خانوادگی ADHD خطر ابتلا را افزایش می‌دهد. مطالعات نشان داده‌اند که ژن‌هایی مرتبط با انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین در این اختلال نقش دارند.

عوامل محیطی: مواجهه با مواد مضر در دوران بارداری (مانند مصرف دخانیات، الکل یا مواد مخدر) و زایمان زودرس می‌تواند خطر را افزایش دهد.

عوامل بیولوژیکی: ناهنجاری‌های در عملکرد مغز، به ویژه در بخش‌هایی که مسئول توجه و خودکنترلی هستند، نیز دخیل است.

نرخ شیوع ADHD

این بیماری یکی از شایع‌ترین اختلالات روانی در کودکان است. مطالعات جهانی نشان می‌دهد که حدود ۵ تا ۷ درصد از کودکان و نوجوانان به این اختلال مبتلا هستند. نرخ شیوع این اختلال بسته به منطقه جغرافیایی، معیارهای تشخیصی و جمعیت مورد مطالعه متفاوت است. در ایران، اگرچه تحقیقات جامع محدودی در این زمینه وجود دارد، اما برآوردها نشان می‌دهند که شیوع ADHD در میان دانش‌آموزان ابتدایی حدود ۸ تا ۱۰ درصد است. این نرخ در پسران بیشتر از دختران است، اگرچه در دختران اغلب نوع بی‌توجهی غالب است که ممکن است کمتر تشخیص داده شود.

رابطه ADHD با وزن از تولد تا نوجوانی

یکی از جنبه‌های جدید و مهم ADHD که در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است، رابطه بین این اختلال و وزن است. مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۴ توسط محققان منتشر شد، به بررسی این رابطه پرداخته است.

این مطالعه نشان داد که علائم ADHD می‌توانند بر روند وزن‌گیری از تولد تا نوجوانی تأثیر بگذارند. نتایج نشان می‌دهد:

افزایش وزن در نوجوانی: کودکانی که علائم ADHD داشتند، در نوجوانی بیشتر در معرض افزایش وزن یا حتی چاقی بودند. این موضوع ممکن است به دلیل رفتارهای تکانشی، انتخاب‌های غذایی ناسالم یا عدم فعالیت بدنی کافی باشد.

وزن پایین هنگام تولد: از سوی دیگر، وزن پایین هنگام تولد نیز به عنوان یک عامل خطر برای توسعه علائم ADHD در دوران کودکی و نوجوانی شناسایی شد. این موضوع ممکن است به تأثیرات مشکلات تغذیه‌ای مادر یا شرایط خاص دوران بارداری بر رشد مغزی کودک مرتبط باشد.

علل احتمالی ارتباط ADHD و وزن

رابطه بین ADHD و وزن ممکن است به دلایل زیر باشد:

• رفتارهای غذایی تکانشی: کودکان با ADHD ممکن است تمایل به مصرف غذاهای پرکالری یا میان‌وعده‌های ناسالم داشته باشند.
• کاهش فعالیت بدنی: این افراد ممکن است انگیزه کمتری برای فعالیت‌های بدنی داشته باشند، به ویژه اگر مشکلات اجتماعی یا انگیزشی نیز وجود داشته باشد.
• عوامل بیولوژیکی مشترک: ناهنجاری‌های در سیستم دوپامین مغز که در ADHD دخیل هستند، ممکن است با تنظیم اشتها و وزن نیز مرتبط باشند.

پیامدهای بهداشتی و اجتماعی

رابطه بین ADHD و وزن می‌تواند پیامدهای قابل توجهی داشته باشد:

کودکان چاق با ADHD ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت و بیماری‌های قلبی باشند. این ترکیب می‌تواند مشکلات روانی-اجتماعی مانند کاهش اعتماد به نفس یا افزایش خطر افسردگی و اضطراب را نیز تشدید کند.

روش‌های درمانی ADHD

درمان ADHD نیازمند رویکرد چندجانبه است که شامل درمان‌های دارویی، روان‌درمانی و تغییرات در سبک زندگی می‌شود. به علاوه، مدیریت رفتارهای تکانشی و مشکلات اجتماعی می‌تواند به کاهش تأثیرات منفی ADHD بر زندگی فرد کمک کند.

• درمان دارویی

داروهای تحریک‌کننده معمول‌ترین درمان برای ADHD هستند. این داروها، مانند متیل‌فنیدیت (ریتالین) و آمفتامین‌ها با افزایش فعالیت‌های دوپامین و نوراپی‌نفرین در مغز، به کاهش علائم بی‌توجهی و بیش‌فعالی کمک می‌کنند.

در برخی موارد، داروهای غیرفعال، مانند آتوکسی‌تین، نیز برای درمان ADHD به کار می‌روند. این داروها به طور غیرمستقیم بر دوپامین تأثیر می‌گذارند و ممکن است در درمان موارد شدیدتر یا کسانی که به داروهای تحریک‌کننده پاسخ نمی‌دهند، مؤثر باشند.

• روان‌درمانی و درمان‌های رفتاری

روان‌درمانی، به ویژه درمان‌های رفتاری، در درمان ADHD نقش مهمی دارند. رفتاردرمانی شناختی می‌تواند به کودکان کمک کند تا روش‌های موثرتری برای مدیریت احساسات و رفتارهای تکانشی پیدا کنند. آموزش مهارت‌های اجتماعی و تمرین مهارت‌های حل مسئله به کودکان و والدین کمک می‌کند تا با چالش‌های روزمره بهتر کنار بیایند و مشکلات اجتماعی را حل کنند. همچنین درمان خانواده می‌تواند در آموزش والدین در مورد نحوه مدیریت رفتارهای مشکل‌ساز و تقویت رفتارهای مثبت مؤثر باشد.

• تغییرات در سبک زندگی

تغییرات در سبک زندگی مانند افزایش فعالیت بدنی و اصلاح رژیم غذایی می‌تواند به کاهش علائم ADHD کمک کند. کودکانی که به طور منظم ورزش می‌کنند، معمولاً بهتر می‌توانند انرژی خود را کنترل کنند و از مشکلات رفتاری و بیش‌فعالی جلوگیری کنند.علاوه‌بر‌این، ایجاد رژیم غذایی متعادل و شامل غذاهای مغذی می‌تواند بر سطح انرژی و تمرکز کودک تأثیر بگذارد. رژیم غذایی غنی از اسیدهای چرب امگا-۳، پروتئین و فیبر می‌تواند به کاهش علائم ADHD کمک کند.

• حمایت‌های مدرسه و محیط‌های اجتماعی

تعدادی از مداخلات آموزشی می‌توانند در کمک به کودکان مبتلا به ADHD مؤثر باشند. این مداخلات شامل اختصاص دادن زمان‌های اضافی برای انجام تکالیف، استفاده از یادآورهای بصری و گرافیکی برای کمک به تمرکز، و ایجاد محیط‌های آموزشی با کمترین حواس‌پرتی هستند.

نتیجه‌گیری

اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD) یک اختلال عصبی-تحولی است که می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر جنبه‌های مختلف زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی بگذارد. علائم این اختلال، شامل بی‌توجهی، بیش‌فعالی و تکانشگری، می‌تواند عملکرد کودک را در محیط‌های مختلف مانند خانه، مدرسه و در تعاملات اجتماعی تحت تأثیر قرار دهد. علل دقیق ADHD هنوز به‌طور کامل شفاف نیست، اما تحقیقات نشان می‌دهد که ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و بیولوژیکی در بروز این اختلال نقش دارند.نکته قابل توجه در سال‌های اخیر، شناسایی ارتباط بین ADHD و وزن از تولد تا نوجوانی است. مطالعات جدید نشان می‌دهند که کودکان مبتلا به ADHD ممکن است در معرض خطر افزایش وزن و چاقی در نوجوانی قرار داشته باشند. این ارتباط ممکن است ناشی از رفتارهای تکانشی مانند انتخاب‌های غذایی ناسالم، عدم فعالیت بدنی کافی، و همچنین مشکلات بیولوژیکی مشترک در مغز باشد. از سوی دیگر، وزن پایین هنگام تولد نیز به عنوان یک عامل خطر برای توسعه علائم ADHD شناخته شده است. درمان ADHD نیازمند رویکردی جامع است که ترکیبی از درمان‌های دارویی، روان‌درمانی، تغییرات در سبک زندگی و حمایت‌های اجتماعی و آموزشی باشد. درمان دارویی، به ویژه استفاده از داروهای محرک و غیرفعال، می‌تواند به کنترل علائم کمک کند، در حالی که درمان‌های رفتاری و آموزش مهارت‌های اجتماعی می‌تواند تأثیرات بلندمدت این اختلال را کاهش دهد. به‌علاوه، ترویج فعالیت بدنی منظم و اصلاح رژیم غذایی در کنار مداخلات روان‌شناختی می‌تواند از بروز چاقی و مشکلات مرتبط با وزن در کودکان مبتلا به ADHD جلوگیری کند.

پایان مطلب./