محققان نسل جدیدی از واکسن‌های مالاریا را طراحی کردند که حفاظت بهتری را در برابر این بیماری عفونی فراهم می‌کند.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، مالاریا یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین بیماری‌های عفونی است که همچنان به‌عنوان یک معضل بهداشتی در بسیاری از کشورها، به‌ویژه در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری، مطرح است. این بیماری توسط انگل‌های جنس پلاسمودیوم ایجاد می‌شود و از طریق نیش پشه‌های آلوده آنوفل به انسان منتقل می‌گردد. مالاریا به عنوان یکی از بیماری‌های عفونی مهم در جهان است سالانه میلیون‌ها نفر را مبتلا می‌کند و باعث مرگ و میر قابل توجهی می‌شود. تلاش‌های بسیاری برای توسعه واکسن‌های مؤثر علیه این بیماری صورت گرفته است، اما پیچیدگی ساختار پروتئین‌های انگل مالاریا و توانایی آن در فرار از سیستم ایمنی، چالش‌های متعددی را به همراه داشته است.
نرخ شیوع بیماری
بر اساس گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت، در سال ۲۰۲۰ حدود ۲۴۱ میلیون مورد ابتلا به مالاریا در سراسر جهان گزارش شده است که از این تعداد، بیش از ۶۲ هزار مورد منجر به مرگ شده است. این آمار نشان‌دهنده گستردگی شیوع بیماری در سطح جهانی است. بیشترین موارد ابتلا و مرگ‌ومیر مربوط به قاره آفریقا است؛ به‌طوری‌که حدود ۹۰٪ از مرگ‌های ناشی از مالاریا در این قاره و عمدتاً در کودکان زیر ۵ سال رخ می‌دهد.
اهمیت درمان
مالاریا به‌عنوان یکی از مهم‌ترین علل مرگ‌ومیر در بسیاری از کشورهای در حال توسعه شناخته می‌شود. این بیماری نه‌تنها باعث مرگ‌ومیر می‌شود، بلکه با ایجاد ضعف، کم‌خونی و کاهش توان کاری، تأثیرات منفی بر توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع دارد. درمان به‌موقع و مؤثر مالاریا می‌تواند از بروز عوارض جدی و مرگ جلوگیری کند و به کاهش شیوع بیماری کمک نماید.
تعداد مرگ‌ومیر سالانه
بر اساس آمارهای موجود، مالاریا سالانه باعث مرگ بیش از ۵۰۰ هزار نفر در جهان می‌شود که بخش عمده‌ای از این مرگ‌ومیرها در کودکان زیر ۵ سال اتفاق می‌افتد. در ایران، با اجرای برنامه‌های مؤثر کنترل و ریشه‌کنی مالاریا، تعداد مرگ‌ومیرهای ناشی از این بیماری به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته است؛ به‌طوری‌که از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۹، میزان مرگ‌ومیر ناشی از مالاریا در ایران صفر گزارش شده است.
درمان‌های موجود
درمان مالاریا بستگی به نوع انگل، شدت بیماری و وضعیت بیمار دارد. داروهای مختلفی برای درمان مالاریا وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به کلروکین، آرتیمیزینین و ترکیبات مرتبط اشاره کرد. بااینحال، مقاومت انگل‌ها به برخی از این داروها، به‌ویژه در مورد پلاسمودیوم فالسیپاروم، یکی از چالش‌های مهم در درمان مالاریا است. در ایران، راهنمای کشوری درمان مالاریا تدوین شده است که بر‌اساس آن، روش‌های تشخیص و درمان استاندارد برای بیماران ارائه می‌شود.
اقدامات پیشگیرانه و کنترل بیماری
برای کنترل و کاهش شیوع مالاریا، اقدامات پیشگیرانه متعددی انجام می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
استفاده از پشه‌بندهای آغشته به حشره‌کش: این روش می‌تواند به‌طور مؤثری از گزش پشه‌های آلوده جلوگیری کند و در کاهش انتقال بیماری نقش داشته باشد.
سم‌پاشی داخل منازل: استفاده از حشره‌کش‌ها در داخل منازل می‌تواند جمعیت پشه‌های ناقل را کاهش دهد.
آموزش و آگاهی‌بخشی: افزایش آگاهی عمومی درباره راه‌های انتقال و پیشگیری از مالاریا می‌تواند به کاهش شیوع بیماری کمک کند.
تشخیص و درمان به‌موقع: تشخیص سریع و درمان مناسب بیماران می‌تواند از گسترش بیماری جلوگیری کند.
چالش‌های موجود در کنترل مالاریا
با وجود پیشرفت‌های حاصل‌شده در کنترل مالاریا، همچنان چالش‌های متعددی در این زمینه وجود دارد:
مقاومت دارویی: ظهور مقاومت انگل‌ها به داروهای ضد مالاریا، به‌ویژه در مورد پلاسمودیوم فالسیپاروم، درمان بیماری را با مشکل مواجه کرده است.
مقاومت پشه‌ها به حشره‌کش‌ها: افزایش مقاومت پشه‌های ناقل به حشره‌کش‌های مورد استفاده در برنامه‌های کنترل، اثربخشی این برنامه‌ها را کاهش داده است.
تغییرات اقلیمی: تغییرات آب و هوایی می‌تواند بر الگوی توزیع جغرافیایی پشه‌های ناقل تأثیر بگذارد و مناطق جدیدی را در معرض خطر قرار دهد.
جابجایی جمعیت: مهاجرت‌ها و جابجایی‌های جمعیتی می‌تواند به انتقال بیماری به مناطق غیرآندمیک منجر شود.
نقش واکسن‌ها در مبارزه با مالاریا
یکی از رویکردهای مهم برای مقابله با مالاریا توسعه واکسن‌های موثر است. تاکنون چندین واکسن مختلف در مراحل تحقیقاتی و آزمایش بالینی قرار داشته‌اند. واکسن RTS,S/AS01 (با نام تجاری موزکریکس) که در سال ۲۰۲۱ توسط سازمان جهانی بهداشت برای استفاده در کودکان مناطق با شیوع بالای مالاریا توصیه شد، اولین واکسن تأییدشده علیه مالاریا محسوب می‌شود. این واکسن با هدف تحریک سیستم ایمنی علیه پروتئین CSP انگل طراحی شده است. هرچند کارایی این واکسن محدود بوده (حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد کاهش موارد شدید بیماری)، اما آغازگر تحول در تولید واکسن‌های پیشرفته‌تر به شمار می‌رود. تحقیقات جدید بر ترکیب این واکسن‌ها با سایر روش‌های پیشگیری، مانند دارودرمانی و ابزارهای کنترل ناقل، متمرکز شده است تا نتایج بهتری به دست آید.
کشف جدید در پروتئین اسپورو‌زوییت مالاریا
در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۵ در مجله Science منتشر شده است، گروهی از محققان به بررسی پروتئین اسپورو‌زوییت مالاریا پرداختند. آن‌ها دریافتند که این پروتئین حاوی اپی‌توپ‌های مخفی است که پس از شکافت پروتئین آشکار می‌شوند. این اپی‌توپ‌ها می‌توانند هدف آنتی‌بادی‌های محافظتی قرار گیرند و نقش مهمی در جلوگیری از عفونت ایفا کنند.
اهمیت اپی‌توپ‌های مخفی در توسعه واکسن
اپی‌توپ‌ها بخش‌هایی از آنتی‌ژن‌ها هستند که توسط سیستم ایمنی شناسایی می‌شوند و پاسخ ایمنی را تحریک می‌کنند. اپی‌توپ‌های مخفی به دلیل موقعیت ساختاری خود در پروتئین، در شرایط عادی برای سیستم ایمنی قابل دسترس نیستند. اما با تغییرات ساختاری مانند شکافت پروتئین، این اپی‌توپ‌ها آشکار شده و می‌توانند هدف آنتی‌بادی‌ها قرار گیرند. شناسایی این اپی‌توپ‌ها می‌تواند به توسعه واکسن‌هایی منجر شود که سیستم ایمنی را برای شناسایی و حمله به این بخش‌های مخفی آموزش می‌دهند.
مطالعات مشابه در شناسایی اپی‌توپ‌های مخفی
در مطالعه‌ای دیگر، محققان به بررسی آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده گسترده‌ای پرداختند که به پپتید همجوشی ویروس کرونا متصل می‌شوند. این پپتید در نزدیکی محل شکافت S2' قرار دارد و نقش مهمی در فرایند ورود ویروس به سلول میزبان ایفا می‌کند. شناسایی این اپی‌توپ‌های محافظت‌شده می‌تواند به توسعه درمان‌ها و واکسن‌های مؤثرتر علیه ویروس‌های مختلف منجر شود.
چالش‌ها و فرصت‌ها در توسعه واکسن‌های جدید
شناسایی اپی‌توپ‌های مخفی در پروتئین‌های پاتوژن‌ها فرصت‌های جدیدی برای توسعه واکسن‌های مؤثرتر فراهم می‌کند. بااینحال، چالش‌هایی نیز وجود دارد. یکی از این چالش‌ها، طراحی واکسن‌هایی است که بتوانند پاسخ ایمنی قوی و پایدار را علیه این اپی‌توپ‌ها القا کنند. همچنین، تنوع ژنتیکی پاتوژن‌ها و تغییرات ساختاری پروتئین‌های آن‌ها می‌تواند بر کارایی واکسن‌ها تأثیر بگذارد.
نتیجه‌گیری
کشف اپی‌توپ‌های مخفی در پروتئین اسپورو‌زوییت مالاریا و مطالعات مشابه در سایر پاتوژن‌ها نشان می‌دهد که سیستم ایمنی انسان قادر است به بخش‌هایی از پروتئین‌های پاتوژن‌ها پاسخ دهد که قبلاً ناشناخته بودند. این یافته‌ها می‌تواند به توسعه نسل جدیدی از واکسن‌ها منجر شود که با هدف قرار دادن این اپی‌توپ‌های مخفی، حفاظت بهتری را در برابر بیماری‌های عفونی فراهم کنند.
پایان مطلب./