به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بنیان، بیماری‌های نورودژنراتیو مانند بیماری هانتینگتون و اسکلروز جانبی آمیوتروفیک  (ALS) از جمله بیماری‌های مخرب سیستم عصبی هستند که با تخریب تدریجی نورون‌ها و اختلالات عصبی در نهایت منجر به ناتوانی و مرگ می‌شوند. اختلالات نورودژنراتیو پیش‌رونده هستند، به این معنا که با گذشت زمان بدتر می‌شوند. متأسفانه، در حال حاضر هیچ درمانی برای این بیماری‌ها وجود ندارد و پیشرفت این بیماری‌ها را نمی‌توان متوقف کرد. بیماری های نورودژنراتیو علائم مشترک زیادی دارند. علائم این بیماری‌ها به مرور زمان شدت می‌یابد. برخی داروها می‌تواند به کنترل و گاهی حتی کند کردن روند پیشرفت این بیماری‌ها کمک کند، اما نمی‌تواند آن را متوقف کند. برخی از علائم این بیماری‌ها عبارت‌اند از: اختلال در عملکرد ذهنی، از دست دادن کنترل عضلانی، از دست دادن حافظه،  توهم و هذیان، افسردگی و تجربه افکار و احساسات ناخواسته. کاهش عملکرد شناختی یکی از علائم رایج همه بیماری های نورودژنراتیو است. با این حال، هر یک از بیماری‌های این مجموعه، به تنهایی معیارهای تشخیصی خاص خود را نیز دارد. چندان مشخص نیست که چه عاملی بیشتر باعث بیماری های نورودژنراتیو می‌شود. تصور می‌شود که بیشتر این شرایط ناشی از ترکیبی از عوامل محیطی و ژنتیکی مانند قرار گرفتن طولانی مدت در معرض سموم و مواد شیمیایی خاص است. در برخی موارد، خویشاوندان می‌توانند ژن‌های جهش‌یافته را منتقل کنند که می‌تواند باعث ایجاد یک بیماری نورودژنراتیو شود. این بیماری‌ها با اختلالات پیچیده‌ای در فرآیندهای مولکولی مختلف، از جمله پیرایش RNA، متیلاسیون RNA و عملکرد پروتئین‌های خاص مانند TDP-43 همراه هستند. مطالعات اخیر نشان می‌دهند که این مکانیسم‌ها نقش اساسی در پیشرفت بیماری‌ها ایفا می‌کنند. در ادامه، به بررسی جدیدترین یافته‌ها در خصوص این مکانیسم‌ها و پیشرفت‌های درمانی در زمینه بیماری‌های نورودژنراتیو می‌پردازیم.

بیماری هانتینگتون و اختلالات RNA

بیماری هانتینگتون یک بیماری نورودژنراتیو ارثی است که با اختلالات حرکتی، شناختی و روانی همراه است. این بیماری ناشی از جهش در ژن HTT (ژن هانتینگتون) است که منجر به تولید پروتئینی غیرطبیعی به نام هانتینگتین می‌شود. هانتینگتین غیرطبیعی باعث تجمع درون سلولی و تخریب نورون‌ها، به ویژه در مناطقی از مغز مانند ناحیه خاکستری basal ganglia، می‌شود. از آنجا که این بیماری اغلب در سنین میانه زندگی بروز می‌کند، بررسی مکانیسم‌های مولکولی که در پیشرفت این بیماری نقش دارند، حائز اهمیت است.

مطالعه‌ای که توسط پؤوهشگران این مطاله در سال 2025 منتشر شد، به بررسی اختلالات پیرایش RNA در بیماری هانتینگتون پرداخته است. این تحقیق نشان داد که در بیماری هانتینگتون، فرآیند پیرایش RNA دچار تغییرات قابل توجهی می‌شود. پیرایش RNA فرایندی است که در آن بخش‌های مختلف RNA از جمله اینترون‌ها و اگزون‌ها تنظیم می‌شوند تا RNA نهایی ساخته شود. اختلال در این فرآیند می‌تواند به تولید پروتئین‌های معیوب و اختلال در عملکرد نورونی منجر شود. یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهند که این اختلالات با فعالیت غیرطبیعی پروتئین TDP-43 و تغییرات در متیلاسیون RNA  (m6A) همراه هستند که باعث ناپایداری RNA می‌شود. این تغییرات مولکولی نقش مهمی در پیشرفت بیماری دارند.

 TDP-43 و اختلالات مرتبط با بیماری‌های نورودژنراتیو

TDP-43 یک پروتئین مهم در تنظیم پیرایش RNA است که در بسیاری از بیماری‌های نورودژنراتیو نظیر ALS، دمانس لوب فرونتوتمپورال (FTLD) و بیماری هانتینگتون نقش دارد. این پروتئین به طور معمول در هسته سلول‌ها قرار دارد و در فرآیندهای مختلفی از جمله تنظیم بیان ژن، پیرایش RNA و ترانسپورت RNA در سلول‌ها دخیل است. در بیماری‌های نورودژنراتیو، TDP-43 ممکن است به طور غیرطبیعی به سیتوپلاسم منتقل شود و انباشت‌های غیرطبیعی ایجاد کند که به تخریب نورون‌ها منجر می‌شود. مطالعه‌ای که توسط محققان منتشر شد، نشان داد که متیلاسیونRNA (m6A)  بر عملکرد TDP-43 تأثیر می‌گذارد. تغییرات در این متیلاسیون می‌توانند موجب کاهش اتصال صحیح TDP-43 به RNA و بروز مشکلات جدی در فرآیندهای مربوط به پیرایش RNA و ترجمه پروتئین‌ها شوند. این یافته‌ها اهمیت متیلاسیون RNA و نحوه تعامل آن با پروتئین‌های تنظیم‌کننده RNA مانند  TDP-43 را در بیماری‌های نورودژنراتیو برجسته می‌کنند.

نقش اختلالات پیرایش RNA در ALS و دمانس لوب فرونتوتمپورال

اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS) یکی دیگر از بیماری‌های نورودژنراتیو است که با تخریب نورون‌های حرکتی و از دست دادن کنترل عضلات همراه است.  ALS همچنین با تغییرات غیرطبیعی در پروتئین TDP-43 مرتبط است. در بیماری ALS، پروتئین TDP-43 به طور غیرطبیعی به سیتوپلاسم منتقل می‌شود و تشکیل تجمعات سمی می‌دهد که عملکرد نورونی را مختل می‌کند. در طی مطالعات انجام شده، محققان نشان دادند که افزایش سطح TDP-43 هسته‌ای در سلول‌ها باعث ایجاد پرش‌های مداوم اگزون‌ها در RNA می‌شود. این اختلال در فرآیند پیرایش RNA منجر به تولید پروتئین‌های معیوب و در نتیجه تخریب نورون‌ها می‌شود. این تحقیق تأکید می‌کند که اختلالات در فرآیندهای مولکولی مانند پیرایش RNA می‌توانند از دلایل اصلی پیشرفت بیماری ALS و دیگر بیماری‌های نورودژنراتیو مانند دمانس لوب فرونتوتمپورال باشند.

ژنتیک بیماری‌های نورودژنراتیو

ژنتیک یکی از عوامل اصلی در پیشرفت بسیاری از بیماری‌های نورودژنراتیو است. برای مثال، در بیماری هانتینگتون، جهش در ژن HTT باعث تولید پروتئین غیرطبیعی هانتینگتین می‌شود که تجمع پیدا کرده و به تخریب نورون‌ها منجر می‌شود. در ALS، بیش از ۳۰ ژن مختلف شناسایی شده‌اند که با بروز بیماری در ارتباط هستند. یکی از مهم‌ترین این ژن‌ها، ژن C9orf72  است که جهش در آن باعث تجمع پروتئین‌های سمی در سلول‌ها و تخریب نورون‌ها می‌شود.

درمان‌های موجود و آینده

در‌حال‌حاضر درمان‌های موجود برای بیماری‌های نورودژنراتیو عمدتاً به کنترل علائم بیماری محدود می‌شوند و قادر به توقف یا معکوس کردن پیشرفت بیماری نیستند. برای مثال، در بیماری هانتینگتون داروهایی مانند tetrabenazine برای کاهش علائم حرکتی استفاده می‌شود، اما هیچ درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد. در ALS نیز درمان‌هایی مانند riluzole برای کاهش سرعت پیشرفت بیماری وجود دارند، اما هیچ درمانی قادر به توقف تخریب نورونی نیست. با‌این‌حال، مطالعات جدید بر روی درمان‌های مولکولی و ژنتیکی در حال پیشرفت هستند. یکی از روش‌های جدید، استفاده از RNA  interference (RNAi) برای هدف قرار دادن پروتئین‌های غیرطبیعی و جلوگیری از تولید آنها است. این روش‌ها می‌توانند در آینده به درمان‌های مؤثرتر برای بیماری‌های نورودژنراتیو منجر شوند.

دستاوردهای مطالعات اخیر

مطالعات اخیر، به ویژه تحقیقاتی که در سال 2025 توسط محققان منتشر شد، دریچه‌های جدیدی به سمت درک بهتر مکانیسم‌های مولکولی بیماری‌های نورودژنراتیو گشوده است. این مطالعات نشان می‌دهند که اختلال در فرآیندهای پیرایش RNA و تغییرات در پروتئین TDP-43 می‌توانند نقش مهمی در پیشرفت این بیماری‌ها ایفا کنند. با درک این مکانیسم‌ها، می‌توان به توسعه درمان‌های هدفمند برای مقابله با بیماری‌هایی مانند هانتینگتون و ALS امیدوار بود.

پایان مطلب./