لطفا بفرمائید حکم استفاده از سلول های بنیادی که از منابع مختلف مغزاستخوان، بندناف، جفت و خون محیطی هر فرد به دست می آید در درمان بیماری های مختلف از نظر شرع و عرف در کشور ایران و دیگر کشورها چگونه است؟
استفاده درمانی از سلول بنیادی اخلاقاً مشروط به شروطی در زمینه نحوه به دست آوردن این سلول‌ها، چگونگی نگهداری از آن‌ها و نحوه کاربرد آن‌ها در درمان است. اگر این شروط، همچون رضایت آگاهانه متقاضی اهدای سلول و گیرنده آن و رعایت ضوابط مالیِ اخلاقاً موجه و استفاده از سلول بنیادی بالغ رعایت شود، در کشور ما مشکلی برای استفاده از سلول درمانی در درمان بیماری‌ها وجود ندارد. در بسیاری از دیگر کشورها نیز وضع بر همین منوال است. آنچه کاربرد درمانی سلول بنیادی را از نظر اخلاقی به طور خاص مناقشه ‌برانگیز کرده است، استفاده از سلول بنیادی اخذ شده از رویان انسانی است که به از بین رفتن رویان می‌انجامد.
 چه دیدگاه هایی در این زمینه وجود دارد؟
 در این زمینه با توجه به مبادی فکری نظریه‌ پردازان و دیدگاه آنان در مورد شخص‌ بودنِ انسانی (human personhood) دیدگاه های متعارضی وجود دارد. کسانی به دلیل قول به شخص‌ بودنِ رویان یا امکان زوال کرامت انسانی در صورت جواز استفاده درمانی یا غیردرمانی از رویان، با استفاده از سلول بنیادی رویانی مخالف‌ هستند و کسانی هم با نقد این ادله، استفاده از آن را مجاز شمرده‌اند. در حال حاضر، به دلیل همین ملاحظات اخلاقی، استفاده درمانی یا غیردرمانی از سلول بنیادی رویانی، برخلاف سلول بنیادی بالغ، بسیار محدود است و در صورت نیاز، از سلول‌های بنیادی رویان‌های مازاد بر نیاز در فرایند درمان‌های کمک ‌باروری استفاده می‌شود. برخی متخصصان نیز نوید داده‌اند که این امکان وجود دارد که بتوان کارامدی سلول بنیادی رویانی را در همان سلول بنیادی بالغ بازیافت. در این صورت، می‌توان انتظار داشت که ملاحظات اخلاقی مربوط به سلول بنیادی رویانی تا حدی اهمیت و حساسیت عملی خود را از دست بدهد.
حکم اخلاقی، شرعی و عرفی پیوند سلول های بنیادی خون محیطی  از یک شخص به شخص دیگر نیز بر همین منوال است؟
بله.در واقع پیوند سلول‌های بنیادی خون محیطی از شخصی به شخص دیگر، مسئله‌ای اخلاقی جدا از مسائل اخلاقی مربوط به روند اخذ سلول بنیادی و پیوند ندارد. بنابراین، در اینجا نیز همان ملاحظات مربوط به رضایت آگاهانه و عدم سوء استفاده مالی و تجاری از موضوع اهمیت دارد.
به طور کلی سازوکارهای حقوقی حاکم برروند استفاده درمانی ازسلول بنیادی چیست؟
ساز و کارهای حقوقی حاکم بر استفاده از سلول بنیادی در نظام‌های حقوقی مختلف متفاوت است اما برخی مسائل در همه این نظام‌های حقوقی مورد توجه قرار گرفته و برای آن‌ها قواعدی وضع شده است. این مسائل مهم را می‌توان شامل «مالکیت معنوی سلول‌های بنیادی»، «رضایت آگاهانه»، «ممنوعیت خرید و فروش اجزای بدن انسان»، «مسائل خاص رضایت در استفاده از رویان» و «ممنوعیت خرید و فروش گامت و رویان» دانست. در کشور ما، قواعدی صریح در مورد همه این مسائل وجود ندارد اما اولاً، می‌توان از عمومات و اطلاقات حقوقی برای حل و فصل مسائل کمک گرفت و ثانیاً، از راهنماهای اخلاقی مربوط استفاده کرد.
در ادامه بفرمائید استفاده از سلول های بنیادی جنینی، که اجازه صاحب سلول ها امکان پذیر نیست و ذخیره سازی این نوع از سلول های بنیادی در چه شرایطی جایر است؟
ذخیره ‌سازی این سلول‌ها در بانک سلول بنیادی با رضایت صاحبان جنین که والدین آن محسوب می شوند انجام می‌ شود. در اخذ رضایت از این افراد شرایط استفاده از سلول بنیادی نیز مشخص می‌شود تا افراد با آگاهی نسبت به اقسام استفاده به ذخیره‌ سازی سلول‌ها رضایت دهند. به نظر می‌رسد، اخذ رضایت در این زمینه اهمیتی بسیار دارد و هرگونه عملی برخلاف این اصل کلی، باید با دلایل اخلاقی موجه و قاطع و زیر نظر کمیته‌های اخلاق انجام شود.
حکم شرعی، عرفی و اخلاقی باروري و سقط جنين عمدي جهت توليد سلول‌هاي بنيادي چیست؟
پاسخ به این مسئله، همان‌طور که در پاسخ به پرسش نخست آمد، وابسته به آن است که از لحاظ اخلاقی چه دیدگاهی درباره شأن اخلاقی جنین داشته باشیم. به همین دلیل، پاسخ‌های اخلاقی مختلفی در این زمینه وجود دارد اما از لحاظ حقوقی، مطابق قانون مجازات اسلامی، از مصادیق سقط جنین غیرقانونی به شمار می‌آید و لذا در کشور ما ممنوع است.
حکم ذخیره سازی سلول های بنیادی خون بند ناف و استفاده از آن چگونه است؟
ذخیره‌ سازی سلول‌های بنیادی خون بند ناف و استفاده از آن تابع قواعد کلی اخلاقی حاکم بر بانک‌های زیستی و قواعد اخلاقی ناظر بر نحوه استحصال، ذخیره ‌سازی و استفاده از این سلول‌ها است. اگر قیودی اخلاقی، همچون رضایت آگاهانه و رعایت رویه‌های مالی و تجاریِ اخلاقاً موجه، در نظر گرفته شوند، ذخیره‌ سازی این سلول‌ها و استفاده از آن‌ها نه ‌فقط منع اخلاقی ندارد بلکه می‌تواند برای درمان بیماران و نیازمندان بسیار مفید باشد.
در پایان لطف کنید حکم ذخیره سازی تخمک و اسپرم و اهدای آن را بازگو کنید؟
 ذخیره‌ سازی تخمک و اسپرم نیز مانند ذخیره ‌سازی سلول بنیادی باید با توجه به قواعد اخلاقی مربوط به بانک‌های زیستی صورت گیرد. در این زمینه، باید به مسئله رضایت آگاهانه اهداکنندگان گامت بسیار توجه داشت زیرا تخمک و اسپرم می‌توانند برای باروری مورد استفاده قرار گیرند و این امر پیامدهای روان‌شناختی و اجتماعی مهمی در پی دارد که می‌توانند در معرض ارزیابی اخلاقی قرار گیرند. همچنین، باید توجه داشت که انگیزه های مالی می‌توانند منجر به شکل‌گیری بازاری در زمینه اهدای گامت شوند. اگر این انگیزه‌ها از لحاظ اخلاقی مورد توجه قرار نگیرند، ممکن است اهدای گامت زمینه ‌ساز نوعی بهره ‌کشی شود که اخلاقاً نادرست است. به‌علاوه، فرایند غربال متقاضیان استفاده از گامت خود مشتمل بر بحث‌های اخلاقی گسترده‌ای است و مقتضی محدودیت‌هایی اخلاقی در استفاده از خدمات کمک ‌باروری است. برای نمونه، به دلیل جلوگیری از بهره‌ کشی و سوء استفاده مالی و نیز پیشگیری از وقوع برخی بیماری‌های ژنتیک در آینده، باید تعداد دفعات اهدای گامت محدود شود. البته، در کشور ما ملاحظات فقهی بسیاری نیز در مورد چگونگی اخذ گامت از اهداکنندگان، روابط اهداکنندگان و گیرندگان گامت و روابط این دو با فرزند حاصل وجود دارد.
پایان مطلب/