دكتر محمدعلي نيلفروش‌زاده مشاور رییس جمهور در امور توسعه فناوري‌هاي سلامت در گفتگو با "بنیان" نکات بسیار مهمی را در خصوص سلول درمانی بیماری های پوست و مو بیان کردند. آنچه در پی می آید حاصل این مصاحبه است. 

تکنیک کاشت سلولهای بنیادی فولیکول مو همزمان در  2 موسسه  تحقیقاتی در حال انجام است که یکی از آنها  ISHRS آمریکا (انجمن بین المللی  پیوند مو) است وکه با همکاری مرکز تحقیقات پوست و سلولهای بنیادی دانشگاه  تهران و موسسه رویان در حال انجام این پروژه می باشیم . 

این پروژه در حال حاضر در فاز حیوانی با نتایج قابل قبولی همراه بوده است ولی در انسان نتایج قابل قبولی نداشته است که امید است در آینده نزدیک بتوان تحولی در درمان ریزش مو ایجاد کرد. در پروژه پیوند سلولهای درمال پاپیلای انسانی، نمونه کوچکی از فولیکولهای مو در طول یک پروسه جراحی پیوند مو تحت بی حسی موضعی از اسکالپ بیمار برداشته شده ودر محیط مخصوص به پژوهشکده رویان منتقل گردید. این سلولها از بقایای فولیکول مو جدا می گردد. و در یک محیط کشت مناسب در طول 3 هفته تکثیر شده و به صورت سوسپانسیون استریل در یک محیط انتقال مخصوص به موش تزریق گردید. تزریقات بصورت سطحی انجام شده و به دنبال این عمل، رویش موی جدید بعد از تقریباً 7 هفته اتفاق افتاد. کاربرد کلینیکی این روش در مطالعات متفاوت است. درمانهایی که در حال حاضر برای آلوپسی وجود دارد شامل درمانهای دارویی و پیوند مو است. بعضی داروها بصورت گذرا باعث افزایش رشد مو می شود ولی این شیوه درمانی تنها جهت ریزش موی خفیف موثر است و در درمان ریزش موی شدید تاثیر قابل توجهی ندارد، بعلاوه عوارض جانبی مصرف دراز مدت داروها را نیز باید مدنظر داشت. پیوند مو با تکنیکهای مختلف از جمله FUE,FUT که با انتقال گرافت از پشت به جلوی سر انجام می شود، روش درمانی دیگری است که در این متد تعداد موهای موجود تغییر پیدا نمی کند بلکه با تغییر توزیع آنها اثر درمانی خود را ایفا می کند. مطالعات وسیع انجام گرفته در دنیا در بحث سلول بنیادی فولیکول مو در مراحل ابتدایی، اثرات سلول بنیادی مو را در درمان طاسی به اثبات رسانده است و مراحل تکمیلی این تکنیک در حال تحقیق و بررسی است.

نه اصلا چنین نیست.لیزر موی زائد بر بافت هدف فولیکول مو  موثر است و بر سایر سلولها اثری ندارد.  تعداد جلسات درمان مورد نياز براي بدست آوردن نتايج مطلوب طولاني مدت به نوع پوست بيمار وچرخه رويش موها بستگي دارد و نتايج درماني ممكن است با توجه به رنگ مو و پوست متفاوت باشد. معمولاً جلسات درمان متعددي ( به طور متوسط 7-4 جلسه) مورد نياز است. زمينه ژنتيکي، وضع تغذيه، تغييرات وزن، وضعيت متابوليک بدن و هورمونها در مشخصات مو موثر مي باشند. ليزرها ظرفيت رشدي  فوليكولها را آهسته مي كنند. از آنجا كه خيلي از موها پس از درمان وارد فاز رشد مي شوند، ممكن است درمان مجدد لازم باشد. مناسب ترين بيماران براي ليزرتراپي تيپهاي پوستي روشن (تيپ I) با موهاي تيره هستند. در بيماران با تيپ پوستي بسيار تيره (تيپ VI) با موهاي روشن و خاكستري كمترين پاسخ درماني مشاهده مي شود.

برخی بیماران از بروز لکه های سوزنی قرمز رنگ که به خال قرمز تشبیه می شود گلایه مند هستند. آیا درمانی برای این عوارض پوستی وجود دارد؟لطفا تشریح فرمایید.
به این ضایعات خال عروقی گیلاسی یا cherry angioma گفته می شود. اين ضايعات كوچك با رنگ قرمز درخشاني هستند و در سنين جوانی ديده مي شود و با افزايش سن گسترده تر مي شود.زمینه ژنتیک در بروز آنها نقش دارد. اگرچه اين ضايعات خوش خيم هستند ولي معمولاً به دليل شكل نازيباي خود به کمک رادیو سرجری و یا لیزر های عروقی برداشته مي شوند. 

سلولهاي بنيادي پوست از نوع تک توان بوده و شامل سلولهاي فيبروبلاست، ملانوسيت و كراتينوسيت هستند. سلولهاي فيبروبلاست نقش مهمي در حفظ داربست بافت پيوندي دارند و عملكرد اصلي آنها توليد پروتئين كلاژن مي باشد. جستجو جهت يافتن درماني مناسب براي از بين بردن چين و چروك و جوشگاههاي ناشي از آكنه و نقايص پوستي همواره يكي از مباحث مورد علاقه پژوهشگران، پزشكان متخصص پوست و جراحان زيبايي بوده است. از حدود سال 1995 مطالعاتي روي كشت و تكثير سلولهاي فيبروبلاست جهت افزايش توليد كلاژن در بافت انجام شده و موفقيتهايي نيز به دست آمده است.

در اين مطالعات، ابتدا سلولهاي فيبروبلاست از قطعه كوچكي از پوست بيمار استخراج شده و در محيط كشت اختصاصي تكثير مي شود. سپس سلولهاي تكثير شده مجددا تكثير شده، مجددا به محل فرو رفتگي پوست مانند چين و چروكها يا جوشگاههاي ايجاد شده پس از زخم يا محل آكنه يا جوشگاههاي ناشي از آسيب تزريق مي گردد. فيبروبلاست در محل تزريق شروع به توليد كلاژن كرده و محل فرو رفتگي يا نقص پوستي را پر مي كند كه اين موضوع با ميكروسكوپ الكتروني مورد تاييد قرار گرفته است. از اين تكنيك در حال حاضر در كشورهاي معدودي استفاده مي شود و ايران جزو اولين كشورهايي است كه اين عمل را با موفقيت انجام داده است. در اين روش سلولها به طور تدريجي كلاژن سازي مي كنند و لذا نتيجه در دراز مدت قابل مشاهده است. در مرکز تحقیقات پوست مرحله اول با همکاری مرکز سلول درمانی رویان  بر روي سلولهاي بنيادي با توليد و تكثير سلولهاي فيبروبلاست و كاربرد آن در بهبود چروک های صورت آغاز شد. نتايج اجرای این طرح آن در 20 بيمار با ميزان بهبودي 20-60% همراه بوده است. مقاله این 20 مورد در مجله JRMS, Vol 15,No2, 2010  چاپ گردیده است. مورد استفاده ديگر روش سلول درماني كه در اين مركز به كار رفته است، كشت و انتقال سلولهاي فيبروبلاست در محل زخم هاي ناشي از سوختگي مي باشد كه گزارش يك بيمار كه به دنبال سوختگي با برق ولتاژ بالا پس از انتقال سلولي بهبودي كامل پيدا كرد.

و در مجله Cell and tissue Transplantation and Therapy 2010:3 چاپ گردید. 

يك بيماري مهم كه از اختلال رنگدانه اي ناشي مي شود، بيماري ويتيليگو يا برص مي باشد. در اين بيماري سلولهاي ملانوسيت توانايي توليد ملانين را از دست مي دهند و لكه هاي سفيد رنگي روي پوست ايجاد مي شود كه ظهور اين لكه ها منشا مشكلات اجتماعي و رواني متعددي است. 

در روش سلول درماني، ابتدا قطعه كوچكي از پوست بيمار برداشته شده و سلولهاي ملانوسيت پس از فعل و انفعالاتي استخراج شده , سوسپانسیون سلولی تهیه شده و سپس در محل ضايعه زخم ايجاد شده و لايه سلولهاي ملانوسيت در محل زخم گذاشته شده و پانسمان می شود. اين سلولها، متعلق به خود فرد بوده و توانايي تحريك سيستم ايمني را ندارند.

ميزان موفقيت درمان در اين روش بين 70% تا 90% بوده و از اين روش به عنوان آخرين خط درمان در موارد مقاوم به درمان استفاده مي شود. كاربرد ديگر سلول درماني استفاده از سلولهاي ملانوسيت- کراتینوسیت در درمان ويتيليگو است. در این روش یک نمونه پوستی از پوست سالم پشت بیمار برداشته می شود وبه آزمایشگاه مرکز انتقال یافته و پس از جداسازی سلولها به محل ضایعه منتقل می گردد. بیماران که کاندیدای مناسبی برای این عمل جراحی می باشند پس از انجام آزمایشات لازم و توسط پزشک معالج به مراکز تحقیقاتی پوست و سلول بنیادی و پوست و سالک ارجاع داده می شود. با کمک روش ابداعی که توسط دکتر فریبا جعفری و دکتر محمد علی نیلفروش زاده در سازمان ثبت اختراع ایران به ثبت رسیده است و به عنوان روشی ساده , در دسترس و با صرف هزینه و زمان کمتر میتواند یک موفقیت برجسته در درمان بیماران مبتلا به ویتیلیگو محسوب گردد.مورد استفاده ديگر از روش سلول درماني، استفاده از كشت سلولهاي كراتينوسيت در محل زخمهاي ناشي از بيماريهاي مختلف مي باشد. با توجه به اينكه كراتينوسيتها در طي پديده ترميم زخم تزايد يافته و سطح درم را مي پوشاند، استفاده از كراتينوسيتهاي كشت داده شده مي تواند به عنوان سدي جهت جلوگيري از عفونت، زخم را مرطوب نگه داشته و سبب تسريع بهبودي زخم شود.

علاوه بر ساير اقدامات ضروري براي مراقبت از بيمار سوختگي مداخلات جراحي نيز به منظور برداشتن بافتهاي سوخته غير قابل بازگشت و يا بستن زخم ها انجام مي گيرد. یکی از سلولهایی که اخیرا کاربرد آن در علم سلول درمانی و بخصوص ترمیم زخم باب شده است، سلولهای مزانشیمی می باشند. از طرفی مطالعات اخیر بر تاثیر سلولهای بنیادی مشتق شده از بافت چربی بر فعال سازی فیبروبلاستهای پوست در درمان پیری پوست تاکید دارند و در مطالعات مشاهده شده که  این سلولهای بنیادی منجر به تحریک سنتز کلاژن وتکثیر و مهاجرت فیبروبلاستها نیز می شود.در این زمینه هم مرکز تحقیقات پوست و سلول بنیادی طرح هایی در دست اجرا دارد.

در مطالعات از تاثیر پلاسمای غنی از پلاکت بر بیش تعریقی عنوان نشده است .در زمینه کاربرد PRP  در پوست و مو می توان گفت: پلاکت ها اجسام کروی یا بیضوی شکل کوچکی هستند که از قطعه قطعه شدن سیتوپلاسم سلولهای بزرگی به نام مگاکاریوسیت در مغز استخوان حاصل می شوند و بعد از آن به هیچ رده سلولی دیگری تمایز نمی یابند و به لحاظ اینکه فاقد هسته هستند جزء تشکیلات غیر سلولی به حساب می آیند و سلول نامیده نمی شوند. بنابراین نمی تواند سلول بنیادی محسوب شود.

کاربرد PRP بصورت تجربی از سال 1990 آغاز شد و در ترمیم جراحیهای چشم و صورت و جراحی زیبایی، جراحی قلب و سوختگی و زخم به کار می رفت.

پلاکت وقتی خارج از خون و در بافت قرار می گیرد، بوسیله مواد شیمیایی متفاوتی فعال می شود و فاکتورهای رشد از خود آزاد می کند که باعث جذب سلولهای بنیادی به محل آسیب می شود. این فاکتورهای رشد باعث تقسیم و تمایز بیشتر سلولهای بنیادی به سمت تولید کراتینوسیتها، فیبروبلاستها و پیش سازهای سلول چربی می شود.

نتیجه این عمل ساخت عروق جدید، کلاژن، الاستین و ماتریکس خارج سلولی است. این روش که توسط بیماران زیادی نیز مورد قبول واقع شده است بدلیل اینکه از خود شخص گرفته می شود، شانس انتقال بیماریهایی مثل HIV و هپاتیت را ندارد. و اما گزارشات و مقالات محدودی در ارتباط با کاربرد و اثر بخشی PRP وجود دارد. بعضی مطالعات کاربرد PRP را از نمونه های حیوانی دریافت کرده اند. موفقیت این روش به میزان زیادی بستگی به شیوه تهیه PRP دارد. اگر چه تاکنون مطالعات کلینیکی اندکی در مورد کاربرد آن در جوانسازی پوست چاپ شده است، ولیکن این روش در پیشگیری از پیری پوست که از سن 30 سالگی شروع می شود و جوانسازی پوست و برگرداندن پیری پوست، بهبود تون پوست و الاستیته در افراد مسن تر، بهبود پیری ناحیه دکولته، پشت دست و گردن، بهبود اسکارهای آکنه که فرم نعلبکی شکل دارند بخصوص اگر با روشهایی مثل لیزر همراه شوند و بهبود وضعیت دور چشم بخصوص گودی و کبودی دور چشم قابل استفاده است.

البته بیماران با اختلالات پلاکتی، عفونت در محل مورد نظر، بیماریهای تب دار، بیماریهای کبدی مزمن، درمان با داروهای ضد انعقادی مجاز به دریافت این روش نیستند. در هر حال محرض است که تزریق PRP، همان تزریق سلولهای بنیادی نیست و تزریق سلولهای فیبروبلاست که در واقع سلولهای بنیادی تک توان پوستی هستند و در جوانسازی پوست استفاده می شوند صرفا در مراکز تحقیقاتی دانشگاهی معتبر و با تجهیزات استاندارد و پیشرفته انجام می شود.

کاربرد PRP در درمان طاسی ایده ای نو محسوب می شود. مطالعات کلینیکی چاپ شده در این مورد محدود به تحقیقات در مورد کاربرد این روش در افراد تحت درمان با پیوند مو بوده است که در برزیل با بهبودی 15% در قطر و تعداد موها همراه بوده و در مکزیک تاثیر واضحی نداشته است. مطالعات حیوانی نیز در این زمینه با بهبود نسبی موها همراه بوده است ولی نیاز به مطالعات وسیعتر وجود دارد.

قطعا این روش با تزریق سلولهای بنیادی فولیکول مو که تنها در مراکز معتبر و برجسته دنیا و فقط در مرکز تحقیقات پوست و سلول بنیادی در ایران آن هم در فاز حیوانی در حا ل انجام است کاملا متفاوت است. 

پایان مطلب/