سیستم ایمنی نوزاد با شیر مادر کامل می شود
دکتر "محمد رضا وفا" 45 ساله، متخصص تغذیه و رژیم درمانی و دانشیار دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران و رییس اسبق دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی ایران است.
وی 19 سال سابقه کار، تدریس و پژوهش در زمینه تغذیه دارد و یک دوره اسکالرشیپ در دانشگاه هاروارد آمریکا گذرانده است.
از دکتر وفا بیش از 50 مقاله فارسی و انگلیسی مستند در مجلات علمی و پژوهشی داخلی و خارجی به چاپ رسیده است.
با این متخصص تغذیه درباره تغذیه دوران نوزادی، کودکی و همچنین تغذیه کودکان تحت شیمی درمانی به گفتگو نشستیم.
امتیاز:
آقای دکتر لطفا برای ما درخصوص تغذیه دوران نوزادی توضیح بفرمایید.
بر اساس دانش روز، در نوزادانی که به صورت طبیعی، سالم و کامل یعنی بعد از 37 هفته بارداری به دنیا آمده اند از صفر تا شش ماهگی به صورت انحصاری شیر مادر توصیه می شود حتی در مناطق گرمسیری هم به هیچ نوشیدنی دیگری جز شیر مادرنیاز نیست.
شیرمادر به خاطر سلول هایی که دارد در ابتدا تشنگی را و بعد مقدار چربی آن بیشتر می شود و انرژی را تامین می کند، تمام احتیاجات طبیعی و فیزیولوژیکی شیرخوار تا شش ماهگی با شیر مادر تامین می شود.
بعد از شش ماهگی؛ طبیعتا به دلیل اینکه شیرمادر به تنهایی برای شیرخوار کافی نخواهد بود، تغذیه کمکی با خوراکی هایی که بیشترین مصرف و کمترین درصد آلرژی زا بودن را در بین مردم و کودکان یک جامعه دارد شروع می شود.
در کشورما بهترین خوراکی برای شروع غذای کمکی غلات و از میان غلات هم بهترین غله برنج است. از حریره برنج به عنوان اولین خوراکی در تغذیه کمکی شیرخوار استفاده می شود. شاید در فرهنگ های مختلف طرز تهیه آن متفاوت باشد .
از مواد مقوی مثل پودر شیرخشک، که هم پروتئین و هم ریز مغذی بیشتری به بدن نوزاد برساند استفاده می شود.
بعد از حریره بقیه ترکیبات نشاسته ای به تدریج مثل سیب زمینی در سوپ های ساده که ممکن است آب گوشت و بعدا پوره گوشت و در آخر گوشت اضافه شود استفاده شود.
از شش ماه به بعد با توجه به وضعیت دندانی نوزاد از غذاها را از حالت خیلی نرم که به جویدن نیاز ندارد شروع می کنیم و به تدریج به وضعیت های سفت تر تبدیل می شود.
بعد از آن، پوره سبزی ها را اضافه می کنیم و بعد زرده تخم مرغ . سفیده تخم مرغ ، شیر گاو و ترکیبات عسل که ممکن است حالت آلرژی زایی داشته باشد بعد از یک سالگی باید به غذای نوزاد اضافه شود.
میوه ها و آب میوه ها را باید در مرحله آخر به سبد غذایی نوزاد اضافه کنیم چون ثابت شده اغلب میوه ها حاوی ترکیبات آلرژایی هستند که می توانند برای شیرخوار مشکلاتی نظیر عقب ماندگی رشد قدی به وجود آورند.
باید توجه داشت که میوه ها هم باید حتما به صورت تکی استفاده شود یعنی برای شروع از هر آب میوه به تنهایی استفاده شود نه از ترکیب آب میوه ها تا اگر نوزاد به میوه ای حساسیت داشت مشخص شود.
نکته دیگر اینکه باید آب میوه ها را حتما از مقدار کم و با توجه به توانایی او شروع کرد.
گروه شیر و لبنیات، گروه نان و غلات، گروه سبزی ها و صیفی جات وگروه گوشت ها بعلاوه تخم مرغ و پنیز و مغز دانه ها چهار گروه اصلی رژیم غذایی هستند.
در حدود سن یک سالگی تمام خوراکی هایی که در غذای خانواده است می تواند به سبد غذایی شیرخوار اضافه شود. ایده آل ترین حالت تغذیه این است که همه گروه های خوراکی روزانه در برنامه غذایی جا داده شوند.
همزمان با افزایش تعداد وعده های کمکی در الگوی غذایی کودک، تعداد وعده های تغذیه با شیرمادر کاهش پیدا می کند و در پایان یک سالگی 50 تا 60 درصد از کالری مورد نیاز از غذای کمکی و 40 تا 50 درصد از شیر مادر تامین می شود.
بعد از سن یک سالگی مادر اگر علاقه و توان داشت می تواند نوزاد را تا دوسالگی شیر دهد اما می تواند سهم شیر خودش را کمتر و در عوض سهم خوراکی های دیگر را بیشتر کند.
از بعد یک سالگی یک شیرخوار می تواند حتی صد درصد کالری مورد نیازش را از مواد غذایی غیر از شیر مادر تامین کند.
شیر مادر چه نقشی در تکامل سیستم ایمنی کودک دارد؟
مصرف شیر مادر برای رشد و تکامل سیستم ایمنی بهترین ویژگی عملکردی را دارد.
شیر مادر حاوی ترکیبات مورد نیاز کودک در سنین متفاوت است.
با رشد کودک مقدار املاح و مواد مغذی در آن تغییر می کند. بنابراین تمام مواد مغذی که برای رشد فیزیکی کودک لازم هستند و در دستگاه های مختلف بدن نقش های عملکردی دارند در شیرمادر وجود دارد. بسیاری از این مواد مغذی مثل آهن و روی در تکامل سیستم ایمنی نقش به سزایی دارند.
شیر مادر به صورت طبیعی حاوی ترکیبات زنده ایمنولوژیک هست.
ایمونوگلوبولین ها (دست های از مولکول های زیستی که در سیستم ایمنی فعال هستند) و گاماگلوبولين ها (پروتئین های دفاعی) به صورت زنده در شیر مادر وجود دارند و مصرف خوراکی آن می تواند به صورت موضعی حتی با عفونت های دستگاه گوارش مقابله کند.
همچنین شیر مادر حاوی ماکروفاژهای زنده است که با عفونت ها مقابله می کند بنابراین از این نظر فوق العاده اهمیت دارد.
شیر مادر آنتی کورها(سلول های ایمنی اختصاصی) یا پادتن هایی را علیه بسیاری از بیماری های شایع به صورت سیستمی برای شیرخوار تهیه می کند.
مثلا اگر مادر سرما بخورد یا دچار عفونت ساده ای شود آنتی بادی های تولید شده، وارد شیر مادر می شود و مثل یک واکسن به شیرخوار ارائه می شود. لذا شیرخوار خیلی راحت تر از بیماری مادر با آن مقابله می کند و در تکامل سیستم ایمنی او نقش به سزایی دارد.
مهمترین مواد غذایی که عدم وجود آن باعث اختلال در رشد کودک می شود را برایمان بفرمایید.
مهمترین مواد مغذی که آسیب رسان است و در جامعه ما هم کمبود به طور قابل توجه ای احساس می شود کمبود آهن، روی ، ویتامین B2، C ، کلسیم و ویتامین D هست که معمولا در تمام گروه های سنی و جنسی شایع است.
استفاده مکرر و متناسب این مواد در الگوی غذایی با فاصله زمانی مناسب بسیار حائز اهمیت است.
به طور متوسط کودک در روز چند وعده غذا نیاز دارد؟
تعداد وعده و میان وعده های کودک بسیار بیشتر از پدر و مادر است. باید این وعده ها طوری طراحی شوند که به فاصله دو یا سه ساعت میان وعده مناسب به کودک پیشنهاد و نیازهای غذایی او پوشش داده شود.
یک کودک شاید نیاز باشد تا 8 وعده در طول روز غذا بخورد.
البته باید توجه داشت که قبل از وعده های غذایی، به کودک نباید شیرینی ، شکلات و خوراکی های شیرین داد چون قند خون را سریعا بالا می برد و باعث سیری کاذب در کودک می شود. این مواد قندی فقط کالری مورد نیاز بدن کودک را تامین می کند و او از وعده غذای اصلی که عمده ویتامین ها و املاح را داشته محروم می شود و روی سلامتیش اثر منفی می گذارد.
چه نوع نوشیدنی برای کودکان توصیه می کنید؟
بهترین نوشیدنی برای تمام افراد به خصوص کودکان آب است. نباید بچه ها را به خوردن آب میوه شیرین، نوشابه ها و نوشیدنی های طعم دار عادت داد. این نوشیندنی ها قند و کالری زیادی دارد و گاز موجود در آنها که حاوی کربنیک اسید است در رشد استخوان ها اثر منفی می گذارد.
طعمی هم که این نوشیدنی ها دارند باعث می شود کودکی که عادت دارد همیشه آبمیوه بخورد، بقیه غذاها براش بی مزه شود و حساسیت سلول های چشایی اش پایین بیاید .
همچنین دسترسی کودکان به خوراکی ها و غذاهای آماده یا فرآوری شده به خاطر کالری زیاد و ترکیبات نامناسب، چاقی ،اضافه وزن و اختلالات متابولیک ایجاد می کند.
برای افرادی که در حال شیمی درمانی هستند چه مواد غذایی کمک کننده است؟
شیمی درمانی متاسفانه مهمترین عارضه ای که ایجاد می کند بر حسب شدت و ضعف و مدت حالت بی اشتهایی و از بین رفتن حس چشایی و عدم تمایل به صرف غذا است. حتی بعضی داروهای شیمی درمانی باعث طعم نامطلوب در دهان می شود.
کاری که می توان کرد این است که مادر با شناختی که از کودکش دارد خوراکی های طعم دار با طعم دلخواه کودک تهیه کند.
ضمنا غذاهای این کودکان باید تازه و گرم باشد و نیاز به جویدن زیاد نداشته باشد. اگر نیاز به جویدن زیاد داشته باشد احساس سیری به آنها دست می دهد و خیلی زود اشتهایشان از بین می رود و اغلب در معرض کمبود ویتامین ها قرار می گیرند.
شاید 10 تا 12 بار درطول روز نیاز هست که این کودکان به مقدار کم غذا بخوردند .
تمام داروهای شیمی درمانی از عوارضشان این است که واکنش های اکسیداسیون را در بدن تشدید می کنند و این اکسیداسیون می تواند تمام سلول های بدن را آسیب بزند. بنابراین ترکیبات آنتی اکسیدان، ویتامین E، ویتامین C و ترکیبات فلاونوئیدی حتما باید به صورت مکمل در برنامه غذایی کودکان گنجانده شود.
باید حتی قبل از شیمی درمانی نیز با دوزهای خوراکی و طی دوره شیمی درمانی ترکیبات فلاونوئیدی ادامه داشته باشد تا حداقل بابت عوارض اکسیداتیو شیمی درمانی آسوده خاطر باشیم.
این ویتامین ها در چه مواد غذایی بیشتر یافت می شود؟
ویتامین C در میوه ها و سبزی های تازه وجود دارد که به صورت آبمیوه تازه نیز برای کودکان در حین شیمی درمانی مناسب است اما اصلا نباید از آبمیوه های صنعتی به این کودکان داد.
ویتامینE بیشتر در روغن های مایع گیاهی مثل روغن زیتون وجود دارد. مثلا وقتی کودک دچار بی اشتهایی است همان مقدار کم برنج با یک قاشق روغن مایع گیاهی طعم دار شود تا هم تراکم کالری بالا برود و هم جویدن غذا راحت تر شود . علاوه بر این ویتامین E هم به بدنش می رسد.
ترکیبات فلاونوئیدی در آب میوه و سبزی ها وجود دارد. ترجیحا میوه هایی که سفت هستند خیلی توصیه نمی شود اما به صورت پوره و رنده شده می توان به کودک داد و به صورت محدود از میوه های رنگی در فصل های متفاوت نیز می توان استفاده کرد.
پایان مطلب/